Η πρόσφατη πολιτική ιστορία δεν χαρακτηρίστηκε μόνο από την άνοδο του λαϊκισμού, τόσο στις αγγλοσαξονικές όσο και σε ευρωπαϊκές χώρες, από την Ιταλία στη Γαλλία, την Ουγγαρία και την Πολωνία. Σημαδεύθηκε από την έμπρακτη επιβεβαίωση της άποψης των μεταμοντέρνων στοχαστών όπως των Ντεριντά, Φουκό και Γκίντενς, οι οποίοι υποστήριξαν ότι δεν θα πρέπει να βλέπουμε την πραγματικότητα ως δεδομένη.
Οι μεταμοντέρνοι υποστήριξαν ότι υπάρχουν διαφορετικές πραγματικότητες, οι οποίες βασίζονται σε (εξίσου αυθαίρετες, και αντιμαχόμενες) κοινές παραδοχές και ιδεολογίες συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων. Η άποψη αυτή ενδυναμώθηκε από διαφορετικά κέντρα. Η ιδέα της αποδόμησης «μιας κεντρικής πραγματικότητας» βρήκε φυσικούς συμμάχους στον προοδευτικό χώρο, εντός και εκτός εισαγωγικών. Η ιδέα ότι δεν υπάρχει μια αντικειμενική πραγματικότητα βρήκε προφανείς υποστηρικτές σε ένα ευρύ φάσμα, αρχικά αριστερών στοχαστών, και κατόπιν εθνο-λαϊκιστών. Στην Αμερική, η συνακόλουθη προοδευτική τάση της «political correctness», όπου πρέπει κανείς να προσέχει τον βαθμό κατά τον οποίο συγκεκριμένες απόψεις απηχούν στενό τμήμα της κοινωνίας, εκφυλίστηκε σταδιακά στην ανακλαστική αποδοχή ότι όλα είναι σχετικά, και άρα ότι δεν πρέπει να επιβάλλουμε απόψεις μιας ομάδας σε μιαν άλλη. Αυτό έδωσε την αναπάντεχη ευκαιρία στις υπάρχουσες (και ακμάζουσες) θρησκευτικές ομάδες να ισχυριστούν ότι η θεοκρατική τους άποψη, του ότι ο κόσμος κυριολεκτικά δημιουργήθηκε μέσα σε μιαν εβδομάδα πριν από πεντέμισι χιλιάδες χρόνια είναι κι αυτή μια θεώρηση, εναλλακτική της «θεωρίας» της εξέλιξης και όσων ξέρουμε από την παλαιοντολογία και τη γεωλογία. Ετσι, ήδη από το 2005 (και έως το 2007) στην πολιτεία του Κάνσας η «θεωρία του Μεγάλου Σχεδιαστή» μπορούσε να διδάσκεται ως εναλλακτική στην εξελικτική βιολογία, εφόσον οι πολιτικοί ήθελαν να ευχαριστήσουν τους συντηρητικούς τους ψηφοφόρους.
Ο μεταμοντερνισμός λοιπόν, που αρχικά δημιουργήθηκε για να καταδείξει το πώς οι ιδέες και οι νοοτροπίες δημιουργούνται σε συγκεκριμένα κοινωνικά και ιστορικά πλαίσια, μεταλλάχθηκε και έγινε το όπλο που θέτει κάθε άποψη ως «σχετική». Τι κι αν η επιστημονική κοινότητα, παρ’ όλες τις εσωτερικές διαφωνίες της, συνεχίζει να κάνει άλματα στην κατανόηση του κόσμου γύρω μας, και να παρέχει τις βάσεις για την τεχνολογική μας εξέλιξη… Το παραμορφωμένο αποκύημα του μεταμοντερνισμού μας έδωσε ένα εκρηκτικό μείγμα λαϊκισμού και σχετικισμού, που επέτρεψε στον διεκδικητή της πρωθυπουργίας Γκόουβ να πει ότι «μπουχτίσαμε με τους ειδικούς». Η πρόδηλη αδιαφορία του προέδρου Τραμπ στους επιστήμονες, και η επιδεικτική του αδιαφορία για κλιματολογικά και περιβαλλοντικά προβλήματα βασίστηκε στο ότι γι’ αυτόν, αλλά και για πολλούς άλλους πολιτικούς, δεν υπήρχε πλέον «μια πραγματικότητα». Υπήρχε μόνο χώρος διαμόρφωσης (εξίσου αυθαίρετων και χειραγωγήσιμων) κοινωνικών απόψεων, τις οποίες μπορεί να διαμορφώσει το Twitter. Η αντιμετώπισή του για το ζήτημα του ιού δεν διαφέρει.
Εδώ λοιπόν βρίσκεται και η σημαντικότερη, ίσως, θετική πτυχή της σημερινής κρίσης. Ο κωρονοϊός και η εξάπλωσή του δεν επηρεάζονται από «σύγκλιση απόψεων των πασχόντων». Οι δυναμικές επέκτασής του είναι σαφείς, ο τρόπος με τον οποίο μπορεί να τον αντιμετωπίσει η επιστήμη δεδομένος, και ακόμη και οι οικονομικές επιπτώσεις του μπορούν να προβλεφθούν και εν μέρει να ανασχεθούν. Προφανώς, όσο δεν έχουμε ακόμη στοιχεία, δεν μπορούμε να είμαστε βέβαιοι, αλλά η εξέλιξη του ιού, την οποία παρακολουθεί όλη η υφήλιος με κομμένη την ανάσα, καταδεικνύει το πώς λειτουργεί η επιστήμη, και πώς εξελίσσεται η γνώση μας, σε πραγματικό χρόνο. Μπορεί να υπάρχουν επιμέρους διαφωνίες –όπως πάντα στην ακαδημαϊκή κοινότητα– αλλά αυτές διευθετούνται με τα νέα δεδομένα που λαμβάνουμε. Δεν είναι τα πάντα σχετικά, ούτε τα λύνουν τα tweets.
Ο κωρονοϊός προσγειώνει, επιτέλους, επικοινωνιατζήδες λαϊκιστές, Δεξιάς και Αριστεράς, στην πραγματικότητα. Μας δείχνει ότι τα τελευταία χρόνια είχαμε αρχίσει έναν γρήγορο κατήφορο σε έναν νέο σκοταδισμό, ο οποίος βασίστηκε στις καλές προθέσεις του σχετικισμού. Θα είμαστε τυχεροί αν ο επόμενος, πολύ δύσκολος χρόνος μπορέσει να μας επιτρέψει να αντιληφθούμε τα άλλα τεράστια προβλήματα για τα οποία δεν είμαστε προετοιμασμένοι ως πολιτείες και κοινωνίες, με πρώτη την περιβαλλοντική κρίση, η οποία δεν θα περιμένει πολύ μέχρι να δείξει κι αυτή το σκληρό της πρόσωπο. Μακάρι μέσα από αυτή την κρίση να αφήσουμε κάποιες από τις επικίνδυνες συνήθειές μας, να δούμε τα προβλήματα κατάματα, και να συνειδητοποιήσουμε τον ρόλο της πραγματικότητας και της επιστήμης.
* Ο κ. Μιχ. Γ. Ιακωβίδης κατέχει την Εδρα Sir Donald Gordon Chair Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας στο London Business School, όπου είναι καθηγητής Στρατηγικής.