Ασωτος ή Οδυσσέας;

3' 0" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Με το που ξεκίνησε η πανδημία, αρκετοί Ελληνες που ζουν και εργάζονται στο εξωτερικό, είτε από ανάγκη (ως εργαζόμενοι σε επιχειρήσεις που διέκοψαν τη λειτουργία τους ή φοιτητές σε πανεπιστήμια που έκλεισαν), είτε επειδή η μετακίνηση προς ένα καθεστώς εργασίας από το σπίτι τους το επέτρεπε, ήρθαν στην Ελλάδα. Ο ακριβής αριθμός των Ελλήνων της διασποράς που επέστρεψαν δεν είναι γνωστός, ούτε είναι εύκολο να υπολογιστεί. Προφανώς, η πλειονότητά τους παραμένει στον τόπο διαμονής της. Αυτό, όμως, δεν αναιρεί τη σημασία, ουσιαστική αλλά και συμβολική, της «αντίστροφης» μετακίνησης που είδαμε να πραγματοποιείται το διάστημα αυτό και που μπορεί να ενταχθεί σε τρία διαφορετικά αφηγήματα.

Ενα πρώτο αφήγημα δομείται γύρω από την πλήρη απαξίωση και τον χλευασμό των ανθρώπων που επέστρεψαν, κάτι που φάνηκε κυρίως με αφορμή την περίπτωση κάποιων Ελλήνων που «εγκλωβίστηκαν» στο αεροδρόμιο του Λονδίνου, αλλά ιδίως ενός ανεύθυνου νεαρού που ταξίδεψε από το Λονδίνο στην Αθήνα και από εκεί στην Ικαρία, όπου αντιλήφθηκε πως ήταν φορέας του ιού. Τα αρνητικά σχόλια δεν ήταν απαραίτητα αδικαιολόγητα, αλλά η ένταση και η γενίκευση που τα χαρακτήρισαν ήταν. Θεωρώ, πάντως, πως η αντίδραση αυτή αποτελεί μεμονωμένο φαινόμενο, ανάξιο σοβαρής ανάλυσης.

Παράλληλα με το πρώτο αυτό αφήγημα, θα συναντήσουμε ένα ηπιότερο, παρεμφερές που παίρνει τη μορφή της βιβλικής παραβολής της επιστροφής του Ασώτου. Οι Ελληνες της διασποράς, ιδίως εκείνοι που μετανάστευσαν στη διάρκεια της κρίσης, ουσιαστικά αμάρτησαν εγκαταλείποντας τη χώρα τους. Ετσι, όταν (αναπόφευκτα!) τα βρουν σκούρα, θα αντιληφθούν το σφάλμα τους επιστρέφοντας στη πατρίδα τους: «Σε πήρε κάποτε η Δύση, σε ξαναφέρνει η Ανατολή», όπως τραγουδούσε ο Μάνος Λοΐζος (σε στίχους Φώντα Λάδη).

Η επιστροφή στην πατρίδα ερμηνεύεται επομένως ως η αναγνώριση και διόρθωση ενός μεγάλου ατοπήματος και η επαναφορά της ορθής τάξης των πραγμάτων. Η πολιτική ερμηνεία της πανδημίας ως υποτιθέμενου τέλους της παγκοσμιοποίησης έχει αντίστοιχες καταβολές: τη διόρθωση ενός λάθους, την απόσυρση ενός αμαρτήματος.

Αντίθετα από τα δύο αυτά αφηγήματα που εδράζονται σε μια μάλλον νοσηρή ψυχολογία, υπάρχει ένα τρίτο, πολύ πιο ενδιαφέρον και θετικό αφήγημα. Αυτό, αντί για τον Ασωτο, τοποθετεί στο κέντρο του τη μορφή του Οδυσσέα που, όπως όλοι γνωρίζουμε, αφού περιπλανήθηκε σε ολόκληρο τον κόσμο, τελικά επέστρεψε στην πατρίδα του, την Ιθάκη. Η κλασική ερμηνεία βλέπει την επιστροφή στην Ιθάκη ως την ευτυχή κατάληξη και ολοκλήρωση της περιπέτειάς του. Η επιστροφή είναι επομένως ο κύριος στόχος του Οδυσσέα και η περιπλάνηση το κόστος που καταβάλλει για την επίτευξή του.

Η καβαφική εκδοχή της Οδύσσειας αντιστρέφει εντελώς τα πράγματα: δεν ερμηνεύει την περιπλάνηση ως το αναγκαίο κόστος της επιστροφής, αλλά το αντίστροφο: η επιστροφή στην Ιθάκη γίνεται η αφορμή για να περιπλανηθεί κανείς στον κόσμο. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια πως η Ιθάκη λειτουργεί ως απλή αφορμή. Η βασική της λειτουργία είναι η νοηματοδότηση της περιπλάνησης. Η επιστροφή έχει νόημα. Το γεγονός πως στη συγκεκριμένη περίσταση της πανδημίας, η Ελλάδα λειτούργησε με υποδειγματικό τρόπο, ως πραγματικό απάνεμο λιμάνι και καταφύγιο, δίνει στο αφήγημα ακόμη πιο ουσιαστικό περιεχόμενο.

Η ερμηνεία του φαινομένου της «αντίστροφης μετακίνησης» που προκύπτει από το αφήγημα αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία. Στους Ελληνες της διασποράς θυμίζει πως η αναχώρηση, ακόμα και αν είναι μόνιμη, δεν είναι ποτέ ολοκληρωτική. Η ιδέα της επιστροφής υφίσταται όχι ως τελικός στόχος αλλά ως πηγή νοήματος, ως πυξίδα του βίου.

Στους Ελληνες της Ελλάδας από την άλλη, επισημαίνει πως η αναχώρηση δεν είναι πράξη απόρριψης της πατρίδας, αλλά ενίσχυσής της. Η διασπορά είναι πόρος, όχι μίασμα ή βάρος. Το αφήγημα του Οδυσσέα θυμίζει σε όλους πως αντί για μηχανή διλημμάτων («μένω ή φεύγω», «εδώ ή εκεί»), ο κόσμος είναι ένα αέναο εκκρεμές νοημάτων.

* Ο κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης, κάτοχος της έδρας Gladstone στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή