Δύσκολοι καιροί για αισιόδοξους. Το ΔΝΤ προβλέπει ότι η πανδημία θα προκαλέσει τη χειρότερη παγκόσμια ύφεση από το κραχ του 1929. Το διεθνές σύστημα διακυβέρνησης δείχνει αδύναμο να αντιμετωπίσει την κρίση. Ενώ η ανατροπή των δεδομένων σε πολλές χώρες μπορεί να οδηγήσει σε βελτιώσεις στην οικονομία και σε δικαιότερες κοινωνίες, το ίδιο πιθανό είναι να επιτρέψει τον περιορισμό δικαιωμάτων και περισσότερο αυταρχισμό. Στην Ελλάδα, η επιτυχημένη διαχείριση της πανδημίας σώζει ζωές και προσδίδει νέα αξιοπιστία στη χώρα, αλλά οι προκλήσεις της επόμενης ημέρας θα είναι τόσο μεγάλες, που απαιτείται εθνικός άθλος για να εξασφαλιστεί η σταθερότητα, για να αρχίσει η ανάκαμψη από ακόμη χαμηλότερο επίπεδο και με μεγαλύτερο χρέος. Η Ε.Ε., παρά την αναμφισβήτητη συμβολή της στην αντιμετώπιση της κρίσης, συνηθίζει να είναι αρκετά βήματα πίσω από τις εξελίξεις, με αποτέλεσμα να επιδεινώνονται οι κρίσεις πριν υιοθετήσει μέτρα αποτροπής τους.
Οσο παραμένει απρόβλεπτος ο ιός SARS-CoV-2 (που προκαλεί την ασθένεια COVID-19), χωρίς εμβόλιο ή συγκεκριμένη θεραπεία, είναι δύσκολο να υπολογίσει κανείς το μέγεθος της ζημίας που θα υποστεί κάθε χώρα και η παγκόσμια οικονομία. Και σήμερα να έληγε ο συναγερμός, η παραγωγή και η κατανάλωση θα αργήσουν να επανέλθουν στα σημεία όπου βρίσκονταν πριν από λίγους μήνες. Αυτό θα πλήξει την παγκόσμια οικονομία και όσους κλάδους ασχολούνται με τις μεταφορές και τον τουρισμό. Περισσότεροι άνεργοι, υψηλότερες δαπάνες για την υγεία, λιγότερα έσοδα από επιχειρήσεις και εργαζομένους είναι εκρηκτικό μείγμα για κάθε εθνική οικονομία και, συνεπώς, για την πολιτική και την κοινωνία.
Σε τι μπορούμε να ελπίζουμε, λοιπόν; Ισως ο νέος κορωνοϊός καταφέρει να ανοίξει τα μάτια αρκετών πολιτών και πολιτικών σε όλον τον κόσμο ως προς τις αδυναμίες των διεθνών οργανισμών, αλλά και αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων. Είναι πασιφανές πλέον ότι οι «ισχυροί άνδρες» Τραμπ, Μπολσονάρο, Ερντογάν κ.ά. αποτελούν πρόβλημα για τη χώρα τους και για τον κόσμο. Είναι φανερό, επίσης, ότι η κινεζική διαχείριση των πρώτων εβδομάδων της νόσου αποκαλύπτει σοβαρές αδυναμίες, ότι ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) ολιγώρησε στην αρχή, ότι οι πρώτες αντιδράσεις στην Ευρώπη ήταν σπασμωδικές, βασισμένες σε εθνικά συμφέροντα και όχι στο συλλογικό καλό. Εντός χωρών, η πανδημία και οι νέες υποχρεώσεις που προέκυψαν ανέδειξαν την ανάγκη για νέες προτεραιότητες της πολιτικής και της οικονομίας, με κορυφαίο πρόβλημα αυτό της ανισότητας – χαμηλά εισοδήματα μεγάλων ομάδων εργαζομένων και περιθωριοποίηση πολλών άλλων.
Τα προβλήματα είναι φανερά. Μένει τώρα στους ψηφοφόρους να επιλέγουν τους ηγέτες τους με καλύτερα κριτήρια και οι κυβερνήσεις να συνεργάζονται για να επιτύχουν αξιόπιστες λύσεις για προβλήματα που ξεπερνούν τις ικανότητες της όποιας χώρας. Ενώ τεχνολογικοί κολοσσοί ισχυροποιούνται περαιτέρω και η ηλεκτρονική διείσδυση στη ζωή μας διευρύνεται, η εξέλιξη αυτή δίνει στους πολίτες φωνή. Αρκεί να ενημερώνονται σωστά και να τη χρησιμοποιούν με σοβαρότητα. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι αυτή η ελπίδα είναι αφελής, η Ιστορία όμως δείχνει πως ό,τι και αν θέλουν οι ηγέτες, εάν δεν πείθονται οι πολλοί, τα σχέδια των λίγων δεν ευδοκιμούν. Ασφαλώς, η γοητεία του εθνικισμού και του λαϊκισμού είναι ισχυρή. Οταν όμως γίνεται αντιληπτό ότι η επιβίωση εξαρτάται από τη συνεννόηση και τη συνεργασία, ολοένα και περισσότεροι θα αναγνωρίσουν την αξία διεθνών οργανισμών και συναινετικών διαδικασιών, γυρίζοντας την πλάτη σε δημαγωγούς. Ισως, παρά την αρχική στροφή προς το κλείσιμο των συνόρων, ο κορωνοϊός να επιβραδύνει τις επικίνδυνες δυναμικές που αναπτύσσονταν τελευταίως. Και να επιδεινωθεί η κατάσταση, όσο θυμόμαστε τα μεγάλα επιτεύγματα της Ε.Ε. –την ειρήνη και την ευημερία– και άλλων οργανισμών, τόσο θα επιδιώκουμε τη βελτίωση, όχι την κατάργησή τους. Οταν το θαύμα έχει γίνει μία φορά, μπορεί να επαναληφθεί. Η αισιοδοξία δεν είναι φαντασίωση, δεν είναι αφέλεια. Με την προσεκτική ανάγνωση της πραγματικότητας, είναι οδηγός, υποχρέωση και υπόσχεση. Αέρας στα πανιά και στα πνευμόνια μας.