Υπάρχει δημοσιευμένη, σήμερα, στο κυρίως σώμα της εφημερίδας, ως μία από τις πολλές απαντήσεις στο ερώτημα που θέσαμε στους αναγνώστες μας, τι νοσταλγήσατε περισσότερο από την εποχή πριν ξεσπάσει η πανδημία. Επιγράφεται: «Τα χέρια της γιαγιάς μου», τη συνοδεύει μια φωτογραφία με δύο παλάμες μπλεγμένες η μία μέσα στην άλλη. Το ένα χέρι νέας γυναίκας, το άλλο, εμφανώς, πολύ ηλικιωμένου ανθρώπου. Η «συνάντηση» είναι σαν αγκαλιά, η σχέση αναγνωρίσιμη, όπως και οι ρόλοι. Το ηλικιωμένο χέρι είναι «εκεί» αλλά δεν είναι κιόλας. Μοιάζει αφηρημένο, ασαφές, κάπως αδύναμο να κρατηθεί από τη ζωή: «Ετών; Δεν μου είπε ποτέ. Το κρατούσε μυστικό. Πλησιάζει τα εκατό. Την είδα τελευταία φορά πριν την καραντίνα. Δεν με θυμάται πια, αλλά την θυμάμαι εγώ, και επειδή αγαπούσα πάντα τα χέρια της, τα φωτογράφισα για να μην ξεχάσω τα όμορφά της δάχτυλα. Με κράτησαν, με χαϊδέψαν, με τάισαν, με χόρεψαν, με μάλωσαν, με παρότρυναν, με ξεπροβόδισαν. Και ο μόνος τρόπος τώρα να καταλάβει πόσο το εκτιμώ, είναι να τα κρατώ εγώ.
Χέρια παρήγορα, ενθαρρυντικά. Για να μην αισθανόμαστε μόνες. Και την άλλη φορά θα σου βάψω τα νύχια. Της αρέσουν περιποιημένα».
Την «άλλη φορά», λοιπόν. Μπορεί από αύριο, που αρχίζει η σταδιακή άρση των μέτρων, μπορεί μέσα στην ερχόμενη εβδομάδα ή ίσως χρειαστεί αρκετός καιρός ακόμη αφού η γιαγιά ανήκει στις ευάλωτες ομάδες.
Οταν βρεθούν και πάλι, το κράτημα των χεριών, η χειραψία, το άγγιγμα, θα επιτρέπονται ή θα συνεχίσουν να είναι απαγορευμένα, ορίζοντας το σύνορο, τη διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στο «πριν» και «μετά» την πανδημία;
Να, λοιπόν, που το άγγιγμα, το οποίο, ήταν δεδομένο στην καθημερινή επικοινωνία, αποτελεί πλέον διακύβευμα, αναλύεται από ειδικούς και μη, απασχολεί σημειώματα και άρθρα, έως και στην πρόσφατη πανελλαδική έρευνα του οργανισμού διαΝΕΟσις, με τίτλο «Πώς ζουν οι Ελληνες στην πανδημία», συμπεριελήφθη ως ερώτημα: «Πότε κάνατε τελευταία φορά χειραψία με άτομο εκτός του νοικοκυριού σας;». Το 85% απάντησε «πριν από ένα μήνα». Το μεγαλύτερο χρονικό περιθώριο που υπήρχε ως επιλογή. Πρωτόγνωρη ανθρώπινη συνθήκη. Τις συνέπειες, δύσκολο να τις προβλέψουμε. Το βέβαιο είναι ότι η έλλειψη επαφής δεν αφήνει κανέναν ανεπηρέαστο.
Επιστήμονες από διαφορετικούς κλάδους (από δερματολόγοι έως ψυχοθεραπευτές), δίνουν, ο καθένας, τη δική του εκδοχή. «Οσο φιλική και αν είναι από πλευράς προθέσεων, η χειραψία, αποτελεί κίνηση ανταλλαγής μολυσματικών μικροοργανισμών», ισχυρίζεται ομάδα επιστημόνων στην Journal of Dermatological Science. «Τα χέρια είναι σαν πολυσύχναστη διασταύρωση, που συνδέει τη δική μας μικροβιακή χλωρίδα με τη μικροβιακή χλωρίδα άλλων ανθρώπων, τόπων και αντικειμένων», έγραψαν. Είναι «ο κρίσιμος πομπός» για την μετάδοση μικροοργανισμών, περιλαμβανομένων των ιών. Ψυχοθεραπευτές, από την πλευρά τους, αναφέρονται στην ωκυτοκίνη, την ορμόνη που μειώνει το στρες και βελτιώνει τη λειτουργία του ανοσοποιητικού. Παράγεται από την επαφή (γι’ αυτό και είναι γνωστή ως «ορμόνη της αγάπης»), ελευθερώνεται όταν οι άνθρωποι έρχονται κοντά, σωματικά και κοινωνικά. Αρα η απόσταση που, από τη μία, προφυλάσσει, από την άλλη, εκθέτει τον ψυχισμό σε συναισθηματική ανυδρία. Αυτού του τύπου η ξηρασία που φέρνει η πανδημία, δεν καταμετρείται, όπως η ανεργία, ούτε έχει άμεσες, αποδεδειγμένες, επιπτώσεις.
Ενα «κλειδί» χάνεται (πόσο προσωρινά θα φανεί) και μαζί του μπαίνουν σε αναστολή ένα σωρό κινήσεις του σώματος. Δεν γέρνουμε προς τον άλλον, αποφεύγουμε να τον ακουμπήσουμε, χέρια, κεφάλι, οφείλουν να έχουν κανονισμένη θέση, η αφή εξοικειώνεται με το ανοίκειο, «ενσωματώνει» υλικά (τα πλήκτρα του κινητού ή του υπολογιστή, για παράδειγμα), η ακαμψία υποκαθιστά τη διαχυτικότητα. Τόσες χειρονομίες μετέωρες, τόσα δώρα που θα μένουν σε μια ουδέτερη ζώνη πριν προσφερθούν. Τίποτα απευθείας, όλα επιτηρούμενα.
Αλλοι κώδικες θα πρέπει να επινοηθούν. Τα πρωτόκολλα και οι τρόποι θα μετατοπιστούν, θα αλλάξουν. Οι προσωπικές επικράτειες δύσκολα θα συναλλάσσονται, θα αναμειγνύονται. Οι «κόσμοι» του καθενός θα παραμένουν ο καθένας στη δική του όχθη. Οι γέφυρες θα είναι εκεί, αλλά, προς το παρόν, ακατοίκητες. Οι γέφυρες της χειραψίας, του αγγίγματος, της αφής, που έχουν τη δύναμη άλλοτε να διεγείρουν και άλλοτε να καταστέλλουν. Να ησυχάζουν.