Αν εξαιρέσουμε τους λάτρεις της συνωμοσιολογίας και τους φανατικότερους όλων των θρησκειών, που βολεύονται με το πρίσμα του ανορθολογισμού, οι υπόλοιποι προσπαθούμε να κατανοήσουμε τα του κορωνοϊού και της πανδημίας με οδηγό τον επιστημονικό λόγο. Δεν τα καταφέρνουμε πάντα. Παρότι ο ιατρικός λόγος που διαβάζουμε ή ακούμε παρέχεται σε εκλαϊκευμένη μορφή, αρκετοί όροι και έννοιες υπερβαίνουν τα όρια των γενικών γνώσεών μας.
Κι ύστερα, αρκετά συχνά μας αποθαρρύνουν οι αντιφάσεις, οι ενδοεπιστημονικές συγκρούσεις, η αναθεώρηση της μιας βεβαιότητας μετά την άλλη. Ξέρουμε πως έτσι ακριβώς, με τη σκαπάνη των αντιφάσεων και των συγκρούσεων, διευρύνεται η οδός προς τη γνώση. Οι επιφοιτήσεις και οι εκλάμψεις, που προσφέρουν έτοιμη τη μία και μόνη αλήθεια, δεν συνηθίζονται ιδιαίτερα στον κόσμο της. Εκεί ο αναθεωρητισμός, ο διαρκής έλεγχος και επανέλεγχος, είναι καταστατική υποχρέωση.
Θα προτιμούσαμε ωστόσο οι «βεβαιότητες» που ανακοινώνονται κάθε τόσο, στην Ελλάδα και παντού –για τα συμπτώματα της νόσου, τα φάρμακα, τις διαγνωστικές μεθόδους–, να ανακοινώνονται με μικρότερη σιγουριά. Ωστε να μη γλιστράμε στη δυσπιστία ή και στον αρνητισμό εμείς οι απλοί χρήστες της επιστημονικής γνώσης, έτσι όπως κινούμαστε αμήχανοι πάνω σ’ ένα αεικίνητο εκκρεμές. Γιατί αρκετές φορές αυτή η δυσπιστία «θεραπεύεται» μετατρεπόμενη σε ευπιστία απέναντι σε οτιδήποτε ανορθολογικό: στο δίκτυο 5G, που σε συνδέει ακαριαία με το Ιντερνετ αλλά μεταφέρει τάχα και τον ιό· στην πανδημία σαν πλεκτάνη του Γκέιτς και του Σόρος ή σαν σκευωρία των Εβραίων· στον κορωνοϊό σαν όπλο του Θεού που αποφάσισε για πολλοστή φορά να τιμωρήσει την αμαρτωλή ανθρωπότητα. Η μεταστροφή από τη δυσπιστία απέναντι σ’ έναν ασταθή ακόμα και μεταβαλλόμενο επιστημονικό λόγο σε ευπιστία απέναντι σ’ έναν ανορθολογισμό που προσπερνάει την ανοησία του με το πλεονέκτημα ότι «εξηγεί» τα πάντα με δέκα λέξεις, συμβαίνει προπάντων στο μυαλό όσων αποδέχονται ως αναμφίλεκτη την εξίσωση Γιατρός = Θεός, πιστεύοντας πως η λευκή μπλούζα είναι πιο ιερή και από τα άμφια.
Το φάντασμα του Τιμωρού Θεού άρχισε να περιφέρεται πάνω από τον πλανήτη σχεδόν με την έκρηξη της πανδημίας. Η προηγούμενη δεινή εμφάνισή του ανάγεται στη δεκαετία του 1980. Τότε, σύμφωνα με όσα διακήρυσσαν οι ποικίλες Εκκλησίες και αιρέσεις του χριστιανισμού, ο Κύριος είχε αποφασίσει να νουθετήσει μέχρι θανάτου τους ομοφυλόφιλους, στέλνοντάς τους την πληγή του AIDS. Οταν διαπιστώθηκε ότι η νόσος δεν πλήττει μόνο ομοφυλόφιλους, οι επίγειοι διερμηνείς της βούλησης του Κυρίου τον αντιμετώπισαν σαν κινηματογραφικό τιμωρό, κάτι σαν Βαν Ντίζελ ή Ζαν Κλοντ βαν Νταμ. Διεύρυναν λοιπόν τον κύκλο της σωφρονιστικής δράσης του, ώστε να συμπεριλάβει τους τοξικοεξαρτημένους, ιδιαίτερα τους μαύρους. Η μετάβαση από τους μαύρους τοξικοεξαρτημένους στους μαύρους ως τιμωρητέο σύνολο δεν ήταν δύσκολη.
Στην τωρινή επανεμφάνισή του ο εκδικητής Θεός δεν έχει το ίδιο όνομα σε κάθε ήπειρο. Για τους χριστιανούς που ασπάζονται αυτή την ιδέα, υπό τιμωρία είμαστε όλοι, γιατί κάποια από τις δέκα εντολές θα πατήσαμε, σε κάποια από τις εφτά αμαρτίες θα ενδώσαμε. Για τους μουσουλμάνους, ο Θεός τιμωρεί τους χριστιανούς και τους Εβραίους. Αυτό τουλάχιστον ισχυρίζονταν διάφορα στελέχη του Ισλάμ στο Ιράν, το Αφγανιστάν, την Τουρκία κ.α. πριν αρχίσουν να καταμετρώνται θάνατοι και στον μουσουλμανικό κόσμο. Για τον αρχιραβίνο Σάμουελ Ελιγιάχου ο κορωνοϊός είναι ο αγγελιοφόρος των «Ημερών του Μεσσία», ο οποίος, παλαιοδιαθηκικός ασφαλώς, θα περιλάβει τους αλλόπιστους, και, κατά τον Ψαλμωδό, «κρινεί εν τοις έθνεσι, πληρώσει πτώματα, συνθλάσει κεφαλάς επί γης πολλών».
Οι φανατικοί κάθε θρησκείας εμφανίζονται βέβαιοι πως ο ιός κατασκευάστηκε σε ουράνια εργαστήρια για να πλήξει αποκλειστικά όσους υιοθετούν διαφορετικό «πιστεύω». Λογικό είναι λοιπόν (λογικό μέσα σ’ ένα παράλογο σύστημα θεώρησης των πραγμάτων) να νιώθουν σίγουροι πως οι ίδιοι διαθέτουν αδιαπέραστο ουρανόπεμπτο θώρακα. Κάποιοι της χορείας τους, τρομακτικά αλαζόνες, θέλησαν να κάνουν προπαγανδιστική επίδειξη του θώρακά τους – και διευκόλυναν την ταχύτερη και ευρύτερη διάδοση του ιού. Στη Νότια Κορέα, ο Δήμος της Σεούλ μήνυσε τους ηγέτες μιας χριστιανικής αίρεσης, της Εκκλησίας της Σιντσεονζί, για ανθρωποκτονία: Παρότρυναν τους ακολούθους τους να εκκλησιάζονται στα «ακίνδυνα» ιερά τους, με αποτέλεσμα χιλιάδες θύματα. Στην Ινδονησία και τη Μαλαισία κύριες εστίες της μόλυνσης υπήρξαν τα περιφερειακά ισλαμικά τεμένη, που, ανταρτεύοντας, παρέμειναν ανοιχτά παρά την απαγορευτική εντολή. Στο Ισραήλ οι υπερορθόδοξοι Εβραίοι Χαρεντίμ συνέχισαν να πηγαίνουν στις συναγωγές της πόλης τους, της Μπνέι Μπαράκ, κι έτσι το ποσοστό μόλυνσης εκεί ανέβηκε στο 38%. Στην πόλη Γκνομ του Ιράν, σημαντικό κέντρο του σιιτισμού, οι θρησκευτικοί ηγέτες αρνήθηκαν την καραντίνα – και το Ιράν είναι πια δέκατο παγκοσμίως σε αριθμό κρουσμάτων. Στην Ινδία χαρακτηρίστηκε υπερδιασπορέας του SARS-CoV-2 ένας ινδουιστής Σιχ γκουρού, ο Μπάλντεβ Σινγκ, που μετά την επιστροφή του από την Ιταλία δίδαξε σε πόλεις και χωριά, διαδίδοντας τον ιό.
Η αλήθεια είναι ότι οι επίσημες θρησκείες επέλεξαν τη συμμόρφωση στις επιστημονικές οδηγίες κι έκλεισαν ναούς, συναγωγές, τζαμιά, κάθε είδους τεμένη. Με βαριά καρδιά βέβαια, γιατί η συμμόρφωση αυτή σημαίνει πως αποδέχονται ότι ο κόσμος δεν δομείται σαν τρίγωνο (Ανθρωπος-Ιερατείο-Θεός), αλλά σαν τετράγωνο, με την Επιστήμη ως τέταρτη κορυφή. Αποδέχονται επίσης ότι η Θεωρία των Πάντων, που προσκυνάει έναν Θεό χορηγό-τιμωρό, εναλλάξ, αφήνει πολλά αναπάντητα, όπως το σπαραχτικό «γιατί;» που, βροντώδες ή σιωπηρό, συλλαβίζεται έπειτα από κάθε καταστροφή. «Πιστέψτε με, όταν τα βάραθρα ανοίγει η γη, / το παράπονο είν’ αθώο και λογική η κραυγή» γράφει ο Βολταίρος στο έμμετρο φιλοσοφικό «Ποίημα για την καταστροφή της Λισαβόνας» (μετάφραση Μίλτος Φραγκόπουλος, «Πόλις», 2018). Την 1η Νοεμβρίου 1775 ένας μεγάλος σεισμός συντάραξε τη Λισαβόνα, που την αποτέλειωσαν ένα τεράστιο κύμα και μια εξαήμερη πυρκαγιά. Συγκλονισμένοι οι Ευρωπαίοι λόγιοι, δόθηκαν σε μια αντιπαράθεση για τη σχέση θείας Πρόνοιας και δυστυχίας. Δοκίμασαν δηλαδή να απαντήσουν σ’ ένα ερώτημα που, πολύπλοκο ή απλοϊκό, βασανίζει τους πάντες: Αν το Κακό θριαμβεύει (με πολέμους, πανδημίες, σεισμούς…), πού και ποια η Θεία Πρόνοια;
Ο Βολταίρος απαντάει με δύο ερωτήματα: «Θα λέγατε, βλέποντας αυτό το σωρό των θυμάτων, / εκδικείτ’ ο Θεός, κι ιδού η ποινή των ανομημάτων;» Και: «Πώς να συλλάβω έναν Θεό, η ίδια η καλοσύνη, / που ενώ στ’ ακριβά του παιδιά δώρα δίνει, / τα κατακλύζει αδιάκοπα μ’ απαίσια μαρτύρια; / Ποιος να εξιχνιάσει αυτά τα ερεβώδη μυστήρια;» Απαντάει επίσης με την εξής καθαρή ομολογία: «Τον Θεό μου τον σέβομαι, μα για το σύμπαν πονώ. / Οταν τολμάς να στενάξεις μες στην καταστροφή / δεν είναι ύβρις, αλίμονο! Είν’ απλή λογική». Ή μήπως όχι;