Ο επιφυλακτικός προφήτης Φουκουγιάμα

Ο επιφυλακτικός προφήτης Φουκουγιάμα

3' 34" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Να προετοιμαστούμε για δύσκολα χρόνια προειδοποιεί ο πολιτικός επιστήμονας Φράνσις Φουκουγιάμα, σε συνέντευξή του στην Καθημερινή της Κυριακής (17/5). Η πανδημία εμφανίστηκε σε έναν κόσμο στον οποίο κυριαρχούν δύο αντίθετες πορείες –  μία προς την ολοένα μεγαλύτερη συγκέντρωση εξουσιών και η άλλη προς τον κατακερματισμό των κοινωνιών, καθώς η «πολιτική των ταυτοτήτων» οδηγεί ολοένα περισσότερους σε μικρότερες ομάδες. «Και αυτό οδηγεί στην αποδυνάμωση των περισσότερο ενοποιημένων δομών, όπως είναι τα έθνη-κράτη ή η Ευρωπαϊκή Ενωση, που είναι απαραίτητα για συλλογικές δράσεις μεγάλης κλίμακας», εξηγεί ο επιστήμονας που έγινε ευρύτερα γνωστός με το βιβλίο «Το τέλος της ιστορίας και ο τελευταίος άνθρωπος» (1992). Πολλά μεσολάβησαν έκτοτε, έως τη σημερινή αβεβαιότητα.

Το πιο πρόσφατο βιβλίο του Φουκουγιάμα, του 2018 (το οποίο θα κυκλοφορήσει στα ελληνικά τον Ιούνιο από τη Ροπή), εξετάζει τις δυναμικές του σύγχρονου κόσμου, εξηγεί το μέγεθος των προβλημάτων στην πολιτική και την κοινωνία και προτείνει λύσεις. Το έργο «Ταυτότητα: Η απαίτηση για αξιοπρέπεια και η πολιτική της μνησικακίας» θέτει τον άνθρωπο στο κέντρο των εξελίξεων, θεωρώντας ότι ο «θυμός», όπως τον περιέγραψε ο Πλάτων στην «Πολιτεία», είναι εξίσου σημαντικό κίνητρο όσο η επιδίωξη της υλικής ικανοποίησης.

«Ουσιαστικά σημαίνει ότι εκείνο που επιθυμείς είναι αναγνώριση και επιβεβαίωση της αξιοπρέπειάς σου. Εάν δεν λάβεις αυτή την αναγνώριση, τότε θυμώνεις. Αυτή η επιθυμία αναγνώρισης και επιβεβαίωσης της αξιοπρέπειας συχνά μπορεί να αποβαίνει ακόμα και εις βάρος του υλικού προσωπικού συμφέροντος», λέει ο Φουκουγιάμα στον Παύλο Παπαδόπουλο. Ετσι, κάποιοι γίνονται μέλη ολοένα μικρότερων ομάδων που εκφράζουν τις ίδιες ιδέες, την ίδια ταυτότητα, και συγκρούονται με άλλες ομάδες που και αυτές σχηματίζονται βάσει της δικής τους αίσθησης ταυτότητας. Οπως εξηγεί στο βιβλίο ο Φουκουγιάμα, το θέμα της ταυτότητας καθορίζει πολλά από τα σημερινά πολιτικά φαινόμενα, από τα κινήματα του εθνολαϊκισμού έως τους Ισλαμιστές τρομοκράτες έως και τον διχασμό που παρατηρείται σε αμερικανικά πανεπιστήμια.

Αυτό που προτείνει ουσιαστικά ο Φουκουγιάμα είναι περισσότερη, εντατική συνεργασία. Οσον αφορά την Ευρωπαϊκή Ενωση, λέει ότι είναι σημαντικό η Ενωση να διαφυλάττει τα εξωτερικά της σύνορα, να μην αφήνονται η Ιταλία και η Ελλάδα μόνες να αντιμετωπίζουν τις ροές. Ετσι, λέει, δεν θα στερηθεί πολιτική υπόσταση το σύστημα ελεύθερης μετακίνησης στη Ζώνη Σένγκεν. Ούτε θα φοβούνται οι πολίτες ότι θα χάσουν τη δική τους ταυτότητα. Πιστεύει ότι οι μετανάστες πρέπει να ενσωματωθούν, να γίνουν κομμάτι της κουλτούρας των χωρών στις οποίες ζουν. Σε αυτό θα μπορούσε να συμβάλει και μια εθνική θητεία για όλους, λέει. Αποδεχόμενος ότι αυτό είναι δύσκολο να συμβεί τώρα με την άνοδο λαϊκιστικών δυνάμεων, ο Φουκουγιάμα προτείνει επίσης την καθιέρωση μιας ενιαίας ευρωπαϊκής ταυτότητας, τη μεταφορά εξουσιών από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και κοινό σύστημα εκπαίδευσης.

Πριν σπεύσουμε να απορρίψουμε αυτές τις σκέψεις ως αφελείς και ουτοπικές, αξίζει να αναρωτηθούμε εάν η Ευρώπη θα επιτύχει την περαιτέρω και ουσιαστική ενοποίησή της εάν δεν υπάρχουν τέτοιες κινήσεις. Οσο διευρύνονται οι διαφορές μεταξύ Βορρά και Νότου, μεταξύ Ανατολής – Δύσης, τόσο πιο δύσκολο γίνεται να φανταστούμε την ημέρα που προτάσεις σαν αυτές του Φουκουγιάμα θα μπορούσαν να υλοποιηθούν. Κι όμως, είναι αναγκαίες. «Η ευρύτερη αίσθηση κοινότητας πρέπει να αποκατασταθεί. Ενας κόσμος κατακερματισμένος σε μικρές ομάδες δεν θα είναι σε θέση να αντιμετωπίσει καταστάσεις εκτάκτου ανάγκης, όπως είναι οι πανδημίες και οι οικονομικές κρίσεις», εξηγεί. «Νομίζω ότι θα περάσουμε σκληρές δοκιμασίες μέσα στα επόμενα χρόνια. Η οικονομική κρίση πρόκειται να παραταθεί και θα είναι πολύ δύσκολο να βγούμε από αυτήν. Θα έχει πολιτικές συνέπειες, που μάλλον δεν θα είναι καλές για τη δημοκρατία. Οπότε περιμένω μερικές άσχημες εξελίξεις μέσα στους επόμενους μήνες».

Ο Φουκουγιάμα δεν εξηγεί τι φοβάται, λέγοντας ότι είναι δύσκολο να γίνουν προβλέψεις. «Οταν χτυπάει μια μεγάλη κρίση, χρειάζονται χρόνια, και μερικές φορές δεκαετίες, για να ολοκληρωθούν οι συνέπειες. Νομίζω ότι θα εκπλαγούμε από όσα επιφυλάσσει το μέλλον». Μετά την αισιοδοξία του «Τέλους της Ιστορίας» ο Φουκουγιάμα φαίνεται να έγινε άκρως επιφυλακτικός. Το τέλος της «Ταυτότητας», όμως, προδίδει τι τον φοβίζει σήμερα. «Πρέπει να μην ξεχνάμε ότι οι ταυτότητες που εδρεύουν βαθιά μέσα μας δεν είναι ούτε αμετακίνητες ούτε τυχαίο αποτέλεσμα της γέννησής μας. Η ταυτότητα μπορεί να χρησιμοποιείται για να διχάζει, αλλά έχει χρησιμοποιηθεί και για να εντάξει ανθρώπους. Αυτό, στο τέλος, θα είναι η θεραπεία για τις λαϊκιστικές πολιτικές του σήμερα».

Η πανδημία και οι συνέπειές της υποσκάπτουν αυτή την αισιοδοξία. Χωρίς να το λέει, ο Φουκουγιάμα βλέπει τις δυνάμεις του διχασμού και της διάλυσης να ενισχύονται.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή