Από τις αρχές του 2021 και μέσα στα επόμενα χρόνια, η Ελλάδα θα μπορεί να έχει στη διάθεσή της πάνω από 50 δισ. ευρώ (22,5 δισ. επιχορηγήσεις και 9,5 δισ. χαμηλότοκα δάνεια από το Ταμείο Ανάκαμψης, συν τουλάχιστον 20 δισ. από το ΕΣΠΑ 2021-27). Το βασικό ερώτημα που αναζητεί απάντηση είναι πώς θα χρησιμοποιηθούν αυτοί οι ανέλπιστα μεγάλοι πόροι. Νομίζω η προφανής απάντηση θα ήταν να χρησιμοποιηθούν για να πετύχουμε ένα γενικό restart, μια συνολική επανεκκίνηση με πράσινο χρώμα, ψηφιακή ταχύτητα κι ευελιξίες, ισχυρές υποδομές. Μην τη θεωρείτε, όμως, αυτονόητη. Εμπεδωμένα συμφέροντα, που ευημερούν σε συνθήκες καθυστέρησης, επιδιώκουν να δαπανηθούν αποσπασματικά και σε άλλη κατεύθυνση, για να βουλώσουν τρύπες και να καλύψουν ρωγμές στο γνωστό, παρωχημένο, παρασιτικό μοντέλο καπιταλισμού.
Προς αυτό συντείνουν: (α) Συστάσεις να σπεύσουμε οι πόροι να δαπανώνται από τώρα, χωρίς σχέδιο, προγράμματα και μεταρρυθμίσεις – άρα, να δαπανηθούν για να συντηρηθεί αυτό που υπάρχει, το παλιό μοντέλο. (β) Διαθέσεις να δαπανηθούν ευθέως για γενικές μειώσεις φόρων, όχι για ανάπτυξη που θα παράγει νέο πλούτο ώστε δευτερογενώς να μειωθεί η φορολογία. (γ) Φωνές υπέρ της εν λευκώ χρήσης των πόρων, χωρίς την υλοποίηση των μεταρρυθμίσεων που ήδη έχουμε δεσμευτεί να υλοποιήσουμε στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξάμηνου, χωρίς ευρωπαϊκή εποπτεία κι έλεγχο στο περιεχόμενο των προγραμμάτων που θα προτείνουμε. Αυτό, βεβαίως, δεν πρόκειται να συμβεί· όπως γίνεται έλεγχος σε όλα τα κράτη, προφανώς θα γίνει και στην Ελλάδα της ενισχυμένης εποπτείας – πολύ καλό είναι αυτό, όχι κακό.
Δύσκολα θα αλλάξει η αρχιτεκτονική του Ταμείου Ανάκαμψης, δύσκολα θα ξεπέσει η συζήτηση με τους «τέσσερις σπαγγοραμμένους» σε μπακάλικα τερτίπια· αν θα λάβουμε αυτά τα κεφάλαια, θα εξαρτηθεί, πιστεύω, από εμάς. Κατ’ αρχάς πρέπει να ολοκληρωθεί και να υποβληθεί το 10ετές εθνικό αναπτυξιακό σχέδιο (χωρίς αυτό δεν παρέχεται καμία χρηματοδότηση…) που ετοιμάζει η επιτροπή Πισσαρίδη, με ορίζοντα τον Σεπτέμβριο. Το φθινόπωρο η Κομισιόν θα υπογράψει με τα κράτημέλη δεσμευτικά «συμβόλαια» για τους στόχους που θέτουν κατά τομέα, καθώς και για τις μεταρρυθμίσεις που προτίθενται να κάνουν. Στη συνέχεια θα πρέπει να υποβληθούν επιμέρους προγράμματα προς χρηματοδότηση. Και η υλοποίησή τους, μαζί με την υλοποίηση του ΕΣΠΑ και του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων, θα πρέπει να παρακολουθείται από έναν τεχνοκρατικά επαρκή μηχανισμό – που, προσώρας, δεν βλέπω να είναι έτοιμος.
Από όλα όσα πρέπει να γίνουν, το μόνο που θεωρώ βέβαιο ότι έγκαιρα θα παραδοθεί είναι το 10ετές εθνικό αναπτυξιακό σχέδιο. Και το πιο δύσκολο από όλα όσα πρέπει να γίνουν νομίζω είναι οι υπερώριμες μεταρρυθμίσεις – πρόσφατο απογοητευτικό δείγμα, το νομοσχέδιο για τη (σχεδόν αόρατη) αναβάθμιση του σχολείου. Είναι οι μεταρρυθμίσεις στο κράτος (ώστε να καταργηθούν κι όχι να γίνουν «ψηφιακές» οι γραφειοκρατικές αγκυλώσεις), στην εκπαίδευση (μεταξύ σοβαρού και αστείου, μήπως να καλούσαμε τους Φινλανδούς να μεταρρυθμίσουν τα σχολεία μας;..), στο ΕΣΥ (ελπίζω ότι όταν η κυβέρνηση μιλάει για μεταρρύθμιση, δεν εννοεί να εκχωρήσει σε ιδιώτες υπηρεσίες που σήμερα προσφέρονται από το δημόσιο σύστημα…), στο εφιαλτικό σύστημα των (και νυν…) 50άρηδων συνταξιούχων, μεταρρυθμίσεις σε όλη τη γραμμή. Τέτοιες δεν φαίνονται στον ορίζοντα. Και, το πιο παράδοξο: Δεν βλέπω τους ιθύνοντες καν να ανησυχούν για αυτό.