Γιάννα Αγγελοπούλου: Είδωλα χωρίς ιδιότητες
Αυτή η Διοτίμα, που αγαλλιά μέσα στην ακαθοριστία του στόχου, είναι ηρωίδα του Ρόμπερτ Μούζιλ στον «Ανθρωπο χωρίς ιδιότητες». Οι ομοιότητες της παρακμάζουσας Αυστροουγγαρίας του Μούζιλ, που θα γιόρταζε τα 70 χρόνια του αυτοκράτορα, με την Ελλάδα των διακοσιοστών γενεθλίων δεν είναι πολλές. Το «Αυστριακό Ετος» μοιάζει με το 2021 μόνο επειδή αμφότερα είναι «κάτι για το οποίο μπορεί να σκεφτεί κανείς ό,τι θέλει». Κάτι που διεγείρει τον «ζήλο αναρίθμητων σωτήρων που τον επωάζει η θερμότητα μιας μεγάλης ευκαιρίας όπως η πυρκαγιά τα αβγά των εντόμων».
Η «μεγάλη ευκαιρία» είναι τόσο μεγαλύτερη, όσο πιο αόριστη μένει. Αυτό συμβαίνει στο μυθιστόρημα. Στην πραγματικότητα, η «Διοτίμα» του 2021 δεν είχε μέχρι πρότινος καταφέρει να τρέψει υπέρ της την αοριστία. Επλεε κι εκείνη σε μια πληθώρα από ωραίες ιδέες και ντιζαϊνάτα περιτυλίγματα. Κολυμπούσε στην πυρετώδη αοριστία που ο Μούζιλ θα ονόμαζε «μπαρόκ του κενού».
Η Αγγελοπούλου δοκίμασε την Τετάρτη να δώσει σχήμα στο έργο. Ηταν ένα έργο που το όριζαν μέχρι τώρα τα επικοινωνιακά του ατυχήματα και οι εκμεταλλευτές τους. Τα ατυχήματα είχαν πάρει διαστάσεις πολιτικού προβλήματος – τροφή για τους ελληνοπώλες των μίντια, αλλά και της συμπολίτευσης. Γι’ αυτό και η κυβέρνηση, που μετείχε ήδη με παράγοντες της επιλογής της στο εγχείρημα, φαίνεται ότι φρόντισε να ενισχύσει την εποπτεία της με έναν επιπλέον «γιατρό της εικόνας».
Η αλήθεια είναι ότι ένα μέρος της κριτικής οφείλεται στην ίδια την πρόεδρο της Επιτροπής. Οχι σε όσα κάνει ή δεν κάνει, αλλά σε αυτό που είναι. Σε όσα φέρνει η αστερόσκονη της διασημότητας. Αν η κυβέρνηση ήθελε να αποφύγει αυτού του είδους την κάλυψη –τον λατρευτικό φθόνο του βασιλικού ρεπορτάζ– δεν θα έπρεπε να είχε επιλέξει την Αγγελοπούλου. Η Γιάννα έρχεται πάντα μαζί με την περσόνα της. Η ίδια αποποιήθηκε τον όρο, αλλά η προχθεσινή συνέντευξη ήταν επανεκκίνηση. Το μήνυμα ήταν ότι το εγχείρημα επαφίεται στις εμπνεύσεις των Ελλήνων –δημάρχων και καθηγητών· αποδήμων και ανωνύμων, που θα συνεισφέρουν ιδέες για δράσεις.
«Αποκορύφωμα της Μεγάλης Δράσης», λέει η Διοτίμα του Μούζιλ, «έπρεπε να είναι ένα μεγάλο σύμβολο. Επρεπε να είναι ο καθρέφτης, στον οποίον ο κόσμος θα κοιταζόταν και θα κοκκίνιζε. Θα αντίκριζε το πραγματικό του πρόσωπο και δεν θα μπορούσε να το ξεχάσει ποτέ πια».
Ντόναλντ Τραμπ: Μετά το χάος
Ο πρόεδρος πουλάει θρησκεία. Πουλάει ασφάλεια, την ώρα που με τη ρητορική του υποδαυλίζει τη βία. Πουλάει τον εαυτό του, από τον οποίο δεν κατάφερε να τον αποσπάσει ούτε η πανδημία, ούτε το κραχ, ούτε οι κραυγές των διαδηλωτών. Ο Τραμπ παραμένει καθηλωμένος στον Τραμπ.
Αν εστιάσει κανείς το βλέμμα του στον πρόεδρο θα νομίζει ότι βλέπει όλες τις αποκαλυπτικές προφητείες να εκπληρώνονται. Μπορεί να μην προκάλεσε, όπως προέβλεπαν, έναν πόλεμο, για να συσπειρώσει τη βάση του. Ο πόλεμος όμως του προσφέρεται τώρα εντός. Ενας χαμηλής έντασης εμφύλιος, που θα του επιτρέψει να αναδειχθεί προεκλογικά ως φύλαρχος.
Κοιταγμένη από αυτή τη σκοπιά, η Αμερική φαίνεται σαν ένα φιλελεύθερο πείραμα δυόμισι αιώνων που αποτυγχάνει να ζήσει σύμφωνα με τις αξίες που το ίδιο διέπλασε· αποτυγχάνει να εκπληρώσει τις αρχές που το συγκροτούν καταστατικά – και προς τις οποίες ο πρόεδρος δεν θα μπορούσε να είναι περισσότερο ξένος. Στην αποδρομή του, το αμερικανικό εγχείρημα κινδυνεύει να συμπαρασύρει και το σύστημα που συγκρατεί τις αδελφές δημοκρατίες της Ευρώπης.
Η οπτική αυτή ερμηνεύει ακόμη και τις διαδηλώσεις με τους όρους του παιγνίου ισχύος του Τραμπ. Ο εξουσιαστικός κυνισμός του έχει επιβληθεί και στους επικριτές του, που αναρωτιούνται ποιος ωφελείται εκλογικά. Αναρωτιούνται μόνο για τις παράπλευρες συνέπειες της κινητοποίησης, προσπερνώντας τους δεδηλωμένους σκοπούς της. Είναι σαν να ισχυρίζεται κανείς ότι το αφροαμερικανικό κίνημα τη δεκαετία του ’60 δεν θα έπρεπε καν να είχε αναπτυχθεί, επειδή στο τέλος φαίνεται ότι ωφελήθηκε ο Νίξον.
Οι διαδηλώσεις, όμως, δεν είναι αναγκαστικά η διάψευση της Αμερικής. Θα μπορούσαν να είναι και η επιβεβαίωσή της. Θα μπορούσαν να αποδειχθούν ορόσημο μιας δημοκρατικής αφύπνισης. Εχει ξανασυμβεί. Η αμερικανική ιστορία έχει προχωρήσει μέσα από τέτοιες αναγεννητικές ρήξεις, που πάνω στον βρασμό τους έμοιαζαν μόνο ολέθριες.
Ακόμη και η Ευρώπη βγαίνει, μέχρι στιγμής, ωφελημένη από την κακουχία. Η απόσυρση του μεταπολεμικού κηδεμόνα της την ωθεί ταχύτερα προς την ωρίμανση.
Η περιγραφή ακούγεται εξωπραγματικά αισιόδοξη. Η δημοκρατία, όμως, δεν έχει σταματήσει να λειτουργεί. Η διαμαρτυρία έχει νόημα. Και δεν είναι το νόημα που της δίνει ο Τράμπ. Δεν είναι μια αναμέτρηση κυριαρχίας στον δρόμο. Διεκδικεί εκλογική διέξοδο. Η Αμερική δεν είναι καταδικασμένη να τελειώσει με τον Τραμπ.