Μερικές φορές αναρωτιέμαι αν στις υψηλές προσδοκίες μας από τους Αμερικανούς θα ταίριαζε ο τίτλος της ταινίας με τη Σκάρλετ Γιόχανσον και τον Μπιλ Μάρεϊ «Χαμένοι στη Μετάφραση». Στην ταινία, οι πρωταγωνιστές περνούν ένα βράδυ στο Τόκιο χωρίς να καταλαβαίνουν τι συμβαίνει γύρω τους λόγω των προβλημάτων επικοινωνίας – όλα τούς είναι άγνωστα, αλλά όχι τόσο ώστε να γίνονται επικίνδυνα.
Αντίθετα με την ιαπωνική γλώσσα, στην Αθήνα, πόσο μάλλον στην Ουάσιγκτον, δεν μπορούμε να ισχυριστούμε ότι δεν ομιλούμε την αγγλική. Οι όποιες παρανοήσεις είναι ζήτημα ερμηνείας μιας κοινής γλώσσας επικοινωνίας, ίσως και κάποιων πολιτιστικών διαφορών ως προς τον τόνο, που τουλάχιστον οι διπλωμάτες γνωρίζουν καλά πώς να χειρίζονται.
Ωστόσο, οι υψηλές προσδοκίες μπορεί να δημιουργήσουν επιπλοκές. Σε αντίθεση με ένα ευχάριστο εξωτικό βράδυ στο Τόκιο, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε μέχρι πού μπορούν να φτάσουν οι ΗΠΑ στην παρέμβασή τους για την εξομάλυνση της έντασης στην Ανατολική Μεσόγειο. Διότι αυτό είναι το πρώτο χαρακτηριστικό της παρέμβασής τους: Η διπλωματική τους δράση δεν έχει άμεσο στόχο να επιλύσει τις θαλάσσιες διαφορές, στις οποίες παραδοσιακά τονίζουν ότι δεν λαμβάνουν θέση, αλλά να αποφύγουν ένα θερμό επεισόδιο με την Τουρκία. Ο χάρτης της επικινδυνότητας έχει φτάσει μέχρι τα νοτιοανατολικά της Κρήτης, καθώς για την Ελλάδα εκείνο που έχει ζωτική σημασία και άπτεται άμεσα των κυριαρχικών της δικαιωμάτων είναι η ανακοίνωση της γείτονος ότι θα προχωρήσει σε γεωτρήσεις σε θαλάσσια οικόπεδα που έχει χαράξει μετά το τουρκολιβυκό μνημόνιο εντός της ελληνικής υφαλοκρηπίδας.
Οι Αμερικανοί έχουν κάνει ένα σημαντικό βήμα σε ό,τι αφορά το τελευταίο. Με τη δήλωση του υφυπουργού Εξωτερικών αρμόδιου για τους Ενεργειακούς Πόρους, Φράνσις Φάνον, κατέστησαν σαφές σε μία κρίσιμη χρονική συγκυρία τη διαδικασία και τις αρχές που καλούν τους δύο συμμάχους τους να ακολουθήσουν, προκειμένου να επιλύσουν τις μεταξύ τους διαφορές. Ακολούθησε και γραπτή απάντηση του αμερικανικού υπουργείου Εξωτερικών, η οποία χαρακτήρισε τις ενέργειες της Τουρκίας αντιπαραγωγικές και προκλητικές και κάλεσε όλες τις πλευρές να μη θέσουν σε κίνδυνο την επίτευξη τελικής συμφωνίας για τα θαλάσσια σύνορα, σημειώνοντας ότι και η Ελλάδα έχει αξιώσεις στην περιοχή.
Γιατί είναι σημαντικές αυτές οι παρεμβάσεις; Διότι ακόμη και αν οι Αμερικανοί δεν παίρνουν θέση για την ίδια τη διαφορά· 1. αναγνωρίζουν το διεθνές δίκαιο και το δίκαιο της θάλασσας ως το πλαίσιο επίλυσής της, και τονίζουν ότι αυτό αναγνωρίζει δικαιώματα υφαλοκρηπίδας στα νησιά, 2. υπογραμμίζουν ότι ένα μνημόνιο δεν μπορεί, από νομικής άποψης, να επηρεάσει τα δικαιώματα τρίτων χωρών όπως η Ελλάδα, 3. αντιλαμβάνονται τη διαφορά ως ευρύτερο ζήτημα σταθερότητας της Ανατολικής Μεσογείου, και όχι διμερές. Είναι χαρακτηριστικό ότι η «Ανατολική Μεσόγειος» βρέθηκε στην ατζέντα του πρόσφατου τηλεφωνήματος του προέδρου Τραμπ με τον Τούρκο ομόλογό του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.
Βεβαίως, υπάρχουν πράγματα που θα θέλαμε να είναι διαφορετικά. Οπως σημειώνουν πολλοί παρατηρητές, οι ΗΠΑ έχουν διαφορετική στάση απέναντι στην Κίνα και την επεκτατικότητά της στη Νότια Κινεζική Θάλασσα από εκείνη έναντι της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο. Αν και οι Αμερικανοί τονίζουν ότι δεν παίρνουν θέση στις θαλάσσιες διενέξεις άλλων χωρών, αυτό δεν ισχύει στην περίπτωση της Νότιας Κινεζικής Θάλασσας, όπου θέλουν να διαφυλάξουν την ελεύθερη ναυσιπλοΐα, την οποία θεωρούν δεδομένη για την ώρα στην Ανατολική Μεσόγειο. Ετσι, εξέφρασαν επισήμως στα Ηνωμένα Εθνη τη θέση τους ότι οι θαλάσσιες διεκδικήσεις της Κίνας στην περιοχή είναι ασύμβατες με το Διεθνές Δίκαιο.
Υπάρχει όμως και ένα όριο και στο πόσα θα έπρεπε οι ίδιοι να ζητάμε από τους Αμερικανούς. Οπως τονίζουν διπλωμάτες και των δύο χωρών, η βελτίωση των ελληνοαμερικανικών σχέσεων είναι γεγονός, και οφείλεται στην ταύτιση των συμφερόντων τους. Σε αντίθεση με το παρελθόν, δεν έχει στη βάση της μία σχέση εξάρτησης από τις ΗΠΑ. Η Ελλάδα έχει επιβεβαιώσει τη θέση της στην Ευρωπαϊκή Ενωση, και ως ευρωπαϊκή χώρα δεν χρειάζεται την «εγγύηση ασφαλείας» των ΗΠΑ. Η ασφάλεια της Ελλάδος ταυτίζεται με την ευρωπαϊκή ασφάλεια, και ενισχύεται περαιτέρω από τις σχέσεις καλής γειτονίας και την περιφερειακή συνεργασία – στην οποία υποστηρικτικό ρόλο έχουν και οι ΗΠΑ. Σε αυτό το πλαίσιο, η χθεσινή υπογραφή της συμφωνίας με την Ιταλία για την οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών επιβεβαιώνει τις ελληνικές θέσεις και είναι ένα βήμα που ο υπουργός Εξωτερικών χαρακτήρισε «ιστορικό».
Στη δύσκολη εξίσωση των σχέσεων με την Τουρκία, ο Αμερικανικός παράγοντας παραμένει σημαντικός για την αποτροπή μιας κρίσης. Μέχρι τότε, όμως, η προσπάθεια όλων εστιάζει στο να αποφευχθεί αυτό.
* Η κ. Κατερίνα Σώκου είναι Nonresident Senior Fellow στο Atlantic Council.