Υπάρχουν αισιόδοξοι αιώνες; Ξέρουμε πως υπάρχουν περίοδοι γεμάτες αισιοδοξία αλλά ολόκληροι αιώνες;
Πριν από λίγο καιρό είχα αυτή τη συζήτηση με τον επίκουρο καθηγητή Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας στο τμήμα Φιλολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Βασίλειο Βερτουδάκη (στον οποίο απονεμήθηκε το Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας στην κατηγορία απόδοσης έργου της αρχαίας ελληνικής γραμματείας στα νέα ελληνικά για το βιβλίο του «Αρισταίνετος, Ερωτικαί Επιστολαί», εκδ. Gutenberg).
Γερμανοσπουδαγμένος και με προβληματισμούς πάνω στην ευρωπαϊκή Ιστορία, ο κ. Βερτουδάκης μου έλεγε πως ο δέκατος ένατος αιώνας ήταν, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά την ευρωπαϊκή ήπειρο, ένας αισιόδοξος αιώνας. «Εν πολλοίς ήταν ένας ειρηνικός αιώνας. Μετά τους Ναπολεόντειους Πολέμους και με εξαίρεση τον σύντομο Γερμανογαλλικό πόλεμο του 1870, έως τον Α΄ Παγκόσμιο, η Ευρώπη έζησε μια περίοδο ειρήνης. Βεβαίως, υπήρξαν επαναστάσεις, ωστόσο, αυτές έφεραν εκδημοκρατισμό και αυτός, με τη σειρά του, αισιοδοξία για το μέλλον, μαζί με τη διεύρυνση της παιδείας και, φυσικά, την πρόοδο στην τεχνολογία».
Σκέφτομαι τώρα: Και ο εικοστός αιώνας; Ξεκίνησε με ένα πρωτοφανές σφαγείο το 1914 κι έπειτα ήρθε ο δεύτερος, μεγαλύτερος πόλεμος, με το Ολοκαύτωμα.
Ομως, οι δεκαετίες που ακολούθησαν του Β΄ Παγκοσμίου, ήταν για την Ευρώπη (τη δυτική έστω) περίοδος ευρύτατου εκδημοκρατισμού, ευημερίας, με ανάπτυξη και του κράτους πρόνοιας. Και, βέβαια, ειρήνη θεμελιωμένη περισσότερο από ποτέ.
Ειδικά τα τελευταία χρόνια του εικοστού αιώνα, με την διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ενωσης και την κατάρρευση των κομμουνιστικών δικτατοριών, το μέλλον έδειχνε πιο ρόδινο από ποτέ.
Σε αυτό συνετέλεσε και η αλματώδης πρόοδος της επιστήμης και της τεχνολογίας: ειδικά η έλευση του Διαδικτύου έκανε πολλούς να πιστέψουμε ότι ο εκδημοκρατισμός που στη Δύση αναπτύχθηκε μετά το 1945, τώρα θα έφτανε, σταδιακά, στο απόγειό του.
Εν πολλοίς είχαμε δίκιο που το πιστεύαμε, αλλά τα τελευταία χρόνια είναι κυρίως αυτή η τεχνολογική πρόοδος που έχει οδηγήσει σε ένα γενικευμένο αίσθημα απειλής της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Με άλλα λόγια, ο εικοστός πρώτος αιώνας άρχισε δυσοίωνα: από την 11η Σεπτεμβρίου, τη Συρία, το προσφυγικό, τη διεθνή οικονομική κρίση και τους τριγμούς στην Ευρωπαϊκή Ενωση έως την πανδημία, το πνεύμα αναταραχής και την κλιματική αλλαγή, η αισιοδοξία του 2000 έχει δώσει το 2020 τη θέση της σε μια βαθιά απαισιοδοξία.
Πάντοτε πίστευα ότι ο κόσμος μόνον μπροστά προχωρά, έστω και με πρόσκαιρα πισωγυρίσματα. Ζούμε τον θάνατο κάποιου παλαιού και τη γέννηση κάποιου νέου, αδιαμόρφωτου ακόμα. Και σε αυτές τις μεταβάσεις υπάρχει πάντοτε πόνος. Τώρα είναι που θα πρέπει να κάνουμε κάτι που ξεμάθαμε τα προηγούμενα χρόνια: να υπομείνουμε. Ελπίζοντας όμως.