Η συμφωνία οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών Ελλάδας – Ιταλίας δείχνει πως, όταν υπάρχει εποικοδομητικό πνεύμα, δύο χώρες μπορούν να καταλήξουν σε μια αμοιβαία επωφελή συμφωνία.
Ακούγεται, και ίσως είναι, ουτοπικό, αλλά η συμφωνία θα μπορούσε να αποτελέσει παράδειγμα προς μίμηση και στις σχέσεις μας με την Τουρκία.
Σημείο εκκίνησης είναι η θετική πρόθεση. Αξιωματούχοι διαμόρφωσης της εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας επαναλαμβάνουν συχνά ότι οι –κατά την Αγκυρα– διαφορές ανάμεσα στην Ελλάδα και στην Τουρκία δεν θα έπρεπε να ξεφεύγουν των τεχνικών διαστάσεών τους και να αφήνονται να «φουσκώνουν» μέσα σε ένα κλίμα έντονου συναισθηματισμού και παρόρμησης. Επιρρίπτουν, μάλιστα, την ευθύνη για αυτό σε «εμμονές» της ελληνικής κοινής γνώμης και των μέσων ενημέρωσης που την επηρεάζουν.
Είναι εν μέρει σωστό ότι μέρος του φορτίου των ελληνοτουρκικών σχέσεων είναι και συναισθηματικό, αλλά αυτό δεν ισχύει μόνο για την ελληνική πλευρά. Είναι γνωστό, και το έχουμε δει σε επανειλημμένες περιπτώσεις, πως το Αιγαίο και η Κύπρος χρησιμοποιούνται συχνά από τις ηγεσίες της Τουρκίας για αποπροσανατολισμό της κοινής γνώμης από δυσκολίες στο εσωτερικό.
Η παρούσα χρονική συγκυρία, κατά την οποία ο πρόεδρος Ερντογάν πιέζεται –κάτι που καταγράφεται και δημοσκοπικά–, έχει αυτά τα χαρακτηριστικά.
Πολλές διαφορές που επικαλείται η Αγκυρα είναι δικής της έμπνευσης, κατά διαστρέβλωση των γενικώς αποδεκτών κανόνων διεθνούς δικαίου. Ενα ζήτημα που όντως είναι τεχνικής φύσεως είναι η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας.
Αλλά ακόμη και ο καλοπροαίρετος Ελληνας συνομιλητής, που θα επιχειρούσε να εξαντλήσει κάθε περιθώριο καλής θέλησης, θα αναρωτιόταν αν συμπεριφέρεται σήμερα η Τουρκία σαν να επρόκειτο μόνο για τεχνικά ζητήματα.
Διότι εάν όντως η γειτονική μας χώρα επιθυμεί να θέσει τα θέματα αυτά στην τεχνική και μόνο διάστασή τους, προς τι όλες αυτές οι κινήσεις που απευθύνονται στο θυμικό;
Προς τι η χρήση του όρου «Γαλάζια Πατρίδα» για την ΑΟΖ που διεκδικεί, όταν όλοι γνωρίζουμε ότι επί της ΑΟΖ δεν γίνεται λόγος για κυριαρχία, αλλά για κυριαρχικά δικαιώματα; Προς τι οι υπερπτήσεις σε νησιά και στον βόρειο Εβρο; Προς τι ακόμα και οι επαναλαμβανόμενες, και πολύ πρόσφατα, επιθετικές δηλώσεις για την Αγια-Σοφιά; Προς τι οι προσβλητικές επίσημες δηλώσεις περί «ρίψης των εχθρών στη θάλασσα», αλλά και ανακοινώσεις του τουρκικού υπουργείου Εξωτερικών που κάνουν λόγο για «ιστορικά συμπλέγματα»;
Είναι όλες αυτές οι δηλώσεις και κινήσεις δημιουργήματα της «εμμονής» των ελληνικών ΜΜΕ;
Ο Ταγίπ Ερντογάν φέρεται να έχει ενοχληθεί από συγκεκριμένες δράσεις της Ελλάδας. Αλλά οι συνεχείς απειλές κατά της Ελλάδας δεν είναι υποβοηθητικές.
Φυσικά, η συμπεριφορά αυτή δεν συναντάται μόνο στον σημερινό πρόεδρο της Τουρκίας, αλλά αντανακλά τις προθέσεις όλου του πολιτικού φάσματος της γείτονος, συμπεριλαμβανομένης και της αντιπολίτευσης, τόσο των εθνικιστών όσο και των κεμαλιστών.
Οι κατά καιρούς δηλώσεις για τα ελληνικά νησιά που πρέπει να «ανακαταλάβει» η Τουρκία δεν είναι προϊόν ενός μηχανισμού κάποιων μεμονωμένων ακραίων. Οι απειλές προέρχονται από πολλές πηγές και πρέπει να σταματήσουν.
Κάποιοι είναι πρόθυμοι να τολμήσουν μια διαφορετική προσέγγιση για να μην μείνουν οι δύο λαοί καταδικασμένοι σε μια αέναη ανταγωνιστική σχέση. Εάν και οι δύο πλευρές ειλικρινά επιθυμούν μια διαφορετική σχέση, κάτι πρέπει να αλλάξει στο επίπεδο της επικοινωνίας και της εικόνας. Γιατί η εικόνα μπορεί να μην συνιστά την ουσία, δημιουργεί όμως το κλίμα μέσα στο οποίο η ουσία ανθίζει ή κακοφορμίζει.
Εάν θέλουμε να υποχωρήσει η ένταση και σταδιακά να ομαλοποιηθεί η σχέση, πρέπει να αλλάξουν το ύφος των δηλώσεων και η εικόνα που προβάλλεται. Ετσι θα σμιλευτεί η απαραίτητη αμοιβαία εμπιστοσύνη, ώστε να μπορέσουμε να διαχωρίσουμε τα τεχνικά από τα συναισθηματικά.
Κάποιοι από αυτή την πλευρά του Αιγαίου είναι πρόθυμοι να συμβάλουν και να οικοδομήσουν τη στάση τους όχι στην προπαγάνδα και στη διαστρέβλωση της αλήθειας, αλλά στην πραγματικότητα.
Το ερώτημα είναι αν υπάρχει και στην απέναντι ακτή του Αιγαίου ανάλογη βούληση. Υπάρχει;