Μελετώντας την ενδιαφέρουσα δημοσκόπηση της εταιρείας Pulse για λογαριασμό της «Καθημερινής» της Κυριακής, με τίτλο «Ενας στους δύο πιστεύει ότι ο ιός είναι κατασκευασμένος», διαπίστωσα ότι εάν είχα κληθεί να απαντήσω εάν ο νέος κορωνοϊός δημιουργήθηκε τυχαία στη φύση ή είναι ανθρώπινο δημιούργημα, θα συγκαταλεγόμουν στο 11% που απάντησε «Δεν Γνωρίζω/Δεν Απαντώ». Θα αυτοεξοριζόμουν στον κάλαθο των «αναποφάσιστων». Οι περισσότεροι που συμμετείχαν στη δημοσκόπηση έδειχναν πολύ μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση, με το 37% να έχει την άποψη ότι ο ιός δημιουργήθηκε τυχαία στη φύση, το 22% να λέει ότι δημιουργήθηκε από ανθρώπους κατά λάθος, ενώ το 30% αναφέρει ότι είναι ανθρώπινο δημιούργημα με κάποιο σκοπό. Με άλλα λόγια, 9 στους 10 πιστεύουν ότι γνωρίζουν αρκετά ώστε να έχουν άποψη για τη γέννηση του ιού, και ας είναι τελείως διαφορετικές οι απόψεις τους. Και ας μην έχει καταλήξει η επιστημονική κοινότητα για το πώς ακριβώς μεταδόθηκε ο κορωνοϊός από ζώο (μάλλον νυχτερίδα) σε ανθρώπους.
Φαίνεται ότι οι περισσότεροι από εμάς έχουμε το θάρρος της γνώμης μας παρότι υστερούμε σε γνώση. Οταν η ερώτηση δεν είναι για το ποιο κόμμα θα ψηφίζαμε εάν διεξάγονταν αυτή την Κυριακή οι εκλογές (όπου εμπλέκονται πολλές άλλες παράμετροι και προσωπικές προτιμήσεις), θα περιμέναμε οι απαντήσεις να βασίζονταν περισσότερο πάνω σε στοιχεία. Επειδή τα στοιχεία για την πηγή της πανδημίας είναι ανεπαρκή, οι απαντήσεις μας αποκαλύπτουν πολλά για τον τρόπο σκέψης των ερωτώμενων. Τι συμβαίνει μέσα μας που μας κάνει να πιστεύουμε ότι η πανδημία, η οποία έφερε τον κόσμο άνω-κάτω, ήταν ή ατύχημα ή μέρος σχεδίου; Ευθύνεται, ίσως, η ήδη διαμορφωμένη κοσμοθεωρία μας να ερμηνεύσουμε και αυτό το γεγονός βάσει στοιχείων που μπορεί να είναι ανεπαρκή ή αλληλοσυγκρουόμενα; Είναι ένδειξη καχυποψίας στις πηγές πληροφόρησής μας ή ένδειξη απόλυτης εμπιστοσύνης σε αυτές; Πώς γίνεται στην ίδια κοινωνία να πιστεύουμε διαμετρικώς αντίθετα πράγματα πάνω σε επιστημονικό θέμα; Μας επηρεάζουν η μόρφωση και η οικονομική μας κατάσταση; Ο χαρακτήρας μας;
Οσον αφορά τη μόρφωση, έχει ενδιαφέρον ότι και οι ερωτώμενοι που κατέχουν μεταπτυχιακό τίτλο και όσοι έχουν απολυτήριο δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, δείχνουν το ίδιο ποσοστό αβεβαιότητας για τη δημιουργία του ιού (14% απαντούν ΔΓ/ΔΑ). Ομως, στην πρώτη ομάδα το 47% πιστεύει ότι δημιουργήθηκε τυχαία στη φύση ενώ στη δεύτερη το 29% πιστεύει αυτό. Στην πρώτη, το 18% πιστεύει ότι δημιουργήθηκε σκοπίμως, ενώ στη δεύτερη το 36% πιστεύει αυτό. Μεταξύ αυτών που δηλώνουν ότι η οικονομική τους κατάσταση είναι «άνετη/πολύ άνετη» ή «δύσκολη/πολύ δύσκολη», το 40% της δεύτερης ομάδας πιστεύει ότι ο ιός δημιουργήθηκε σκοπίμως, ενώ το 19% της πρώτης πιστεύει το ίδιο. Τα στοιχεία της έρευνας δείχνουν σαφώς ότι το επίπεδο εκπαίδευσης και η οικονομική κατάσταση (που συχνά συμβαδίζουν) επηρεάζουν τις αντιλήψεις μας. Υποδεικνύουν ότι η στέρηση κάνει κάποιους πιο καχύποπτους ως προς τη λειτουργία του «συστήματος», ίσως και πιο ευάλωτους στην παραπληροφόρηση. Από την άλλη, όμως, δικαιολογείται η σιγουριά του 50% των πιο μορφωμένων και πιο πλούσιων ότι ο ιός δημιουργήθηκε στη φύση και πέρασε τυχαία στον άνθρωπο (47% και 45%, αντίστοιχα), όταν οι επιστήμονες ακόμη δεν είναι σίγουροι για το πώς έγινε η «μεταπήδηση» από το ζώο στον άνθρωπο; Αίσθησή μου (χωρίς επαρκή στοιχεία, ασφαλώς!), είναι ότι άνθρωποι που βρίσκονται στην κορυφή του συστήματος δείχνουν μεγαλύτερη εμπιστοσύνη σε αυτό, έχουν τη προδιάθεση να δεχθούν την πιο απλή εκδοχή των πραγμάτων, διαθέτουν τα εργαλεία για να αποδομήσουν το «σκοτεινό» σενάριο το οποίο καθηλώνει άλλους (το σενάριο του κέρδους, του ελέγχου του πληθυσμού, του αναγκαστικού εμβολιασμού). Ασφαλώς, σε όλες τις ομάδες διαφέρουν οι απόψεις αλλά στις «προνομιούχες» διαφαίνεται μια τάση προς τον ορθολογισμό και όταν αυτή είναι προϊόν βολονταρισμού.
Η έως τώρα επιτυχημένη διαχείριση της πανδημίας ενισχύει την εμπιστοσύνη των πολιτών στην κυβέρνηση, στους επιστήμονες – στο «σύστημα». Παρά τις διαφορετικές απόψεις ως προς την αρχή της πανδημίας, πέντε στους έξι τη θεωρούν σοβαρή απειλή για τη δημόσια υγεία. Εδώ αξίζει να σημειώσουμε μελέτη ομάδας του πανεπιστημίου Cardiff που δημοσιεύθηκε την Παρασκευή και βρήκε ότι οι Βρετανοί που συμμετείχαν στην έρευνά τους ήταν σε θέση να ξεχωρίσουν τι είναι παραπληροφόρηση και τι όχι. Αυτό που τους απασχολούσε περισσότεροι ήταν να υπάρχει σαφής και έγκυρη ενημέρωση από κυβερνητικές πηγές, καθώς η βρετανική κυβέρνηση κατηγορείται για συγκεχυμένη διαχείριση της πανδημίας.
Ισως η επιτυχημένη διαχείριση μας κάνει πιο «ήσυχους» ως προς την πανδημία, αφήνοντάς μας να ερμηνεύσουμε την προέλευση της με τις αντιλήψεις που είχαμε. Εάν, όμως, οι συνθήκες αλλάξουν και η απειλή μεγαλώσει, τότε ίσως αλλάξουμε και εμείς: οι «ήσυχοι» να είναι λιγότερο ήσυχοι, οι «ανήσυχοι» να αναγκαστούν να δείξουν μεγαλύτερη εμπιστοσύνη σε ό,τι μπορεί να συμβάλει στο τέλος της κρίσης.