Κατ’ αρχάς, να σας πω ότι έχω πέσει κι εγώ στην παγίδα: προετοιμάζοντας την οργάνωση κάποιας δημόσιας συζήτησης, τα πρώτα άτομα που σκέφτομαι για το πάνελ είναι οι πιο προβεβλημένες επιλογές – και συνήθως είναι άνδρες. Είναι ζήτημα και εκπροσώπησης – για την ακρίβεια, υποεκπροσώπησης: στην Ελλάδα, δεν έχουμε παρά ελάχιστες γυναίκες στα κέντρα λήψης αποφάσεων, ιδιαιτέρως σε θέσεις πολιτικής ευθύνης ή σε κλάδους όπως η οικονομική πολιτική, οι διεθνείς σχέσεις και η ασφάλεια. Παρατηρώντας την ανδροκρατούμενη εικόνα της ελληνικής κυβερνητικής αποστολής στη Νέα Υόρκη τον περασμένο Σεπτέμβριο, σκέφτηκα δυνατά ότι αυτή η εικόνα αδικεί τη σύγχρονη Ελλάδα. Ενας αξιωματούχος, που άκουσε την κριτική μου, αντέκρουσε ότι ο ίδιος προωθεί τις γυναίκες και ότι οι στενότεροι και καλύτεροι συνεργάτες του είναι γυναίκες. Το ζητούμενο όμως είναι να βρεθούν οι ίδιες οι γυναίκες σε ηγετικές θέσεις.
Οπως φάνηκε λίγους μήνες αργότερα, αυτό είναι ζήτημα ευκαιριών. Σε μια συμβολική κίνηση, ο πρωθυπουργός έδωσε τη δυνατότητα στην κυρία Κατερίνα Σακελλαροπούλου, και η Ελλάδα απέκτησε την πρώτη γυναίκα Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Αν αρκούσε η συνταγματική ισότητα ενώπιον του νόμου, τέτοιου είδους πρωτιές θα είχαν συντελεσθεί προ πολλού. Σίγουρα, οι ευκαιρίες δίδονται πιο εύκολα στις ημέρες μας, χάρη στο παράδειγμα των γυναικών που έχουν ανοίξει τον δρόμο με την πορεία τους, όπως η κυρία Σακελλαροπούλου.
Διότι η έκθεση στον δημόσιο βίο χρειάζεται μια προσωπική υπέρβαση. Για τις γυναίκες, που συχνά έχουν μια πιο μετριοπαθή εκτίμηση των δυνατοτήτων τους από τους άνδρες, αυτή είναι πιο δύσκολη. Χρειάζονται μεγάλα αποθέματα αυτοπεποίθησης και να μην τις αγγίζει η κακόβουλη κριτική. Πρέπει επίσης να ξεπεράσουν το ιδιότυπο στίγμα της «φιλοδοξίας» – που περιέργως δεν λερώνει τους άνδρες. Γι’ αυτό συνήθως οι γυναίκες που ξεχωρίζουν στη δημόσια σφαίρα έχουν ένα ισχυρό δίκτυο στήριξης, είτε από την οικογένειά τους είτε από τον κοινωνικό τους κύκλο. Οσο εκείνες διστάζουν, τόσο εξακολουθεί να υπάρχει «γυάλινο ταβάνι» για τις γυναίκες, όχι μόνο στην πολιτική αλλά και σε οργανισμούς, πανεπιστήμια, εταιρείες. Η λύση που προώθησαν κάποιες σκανδιναβικές χώρες είναι η ποσόστωση, όπως η υποχρεωτική αξιοποίηση των γυναικών στα διοικητικά συμβούλια των εταιρειών. Τα συμβούλια είναι ένας τρόπος να καλλιεργηθούν τα νέα ηγετικά στελέχη, δίνοντάς τους ευκαιρίες να αναπτύξουν τις ικανότητές τους σε θέσεις ευθύνης.
Οσο περισσότερες γυναίκες βρίσκονται σε τέτοιες θέσεις, τόσο πιο αντιπροσωπευτική θα γίνεται και η εξουσία. Ενα θετικό παράδειγμα είναι η σημερινή εικόνα της Ε.Ε., με τις γυναίκες στην κορυφή οργάνων όπως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και η ΕΚΤ. Για να αποκτήσουμε και στην Ελλάδα πιο ισότιμη εκπροσώπηση, χρειάζεται να προωθούμε ενεργά τις γυναίκες, ώστε να αναδειχθούν σε ηγετικές θέσεις στην πολιτική, στην κοινωνία και στις επιχειρήσεις.
Ως ένα πρώτο βήμα, ας τις καλέσουμε να συμμετάσχουν στη δημόσια συζήτηση, ώστε να διαμορφώσουμε μια πιο ισότιμη και αντιπροσωπευτική κοινωνία των πολιτών. Αυτός είναι ο στόχος μιας νέας πρωτοβουλίας με τίτλο «Οχι Μόνο Ανδρες – No More Manels» της οργάνωσης Women Act, για μια πιο ισότιμη εκπροσώπηση των γυναικών στα πάνελ συνεδρίων και διοργανώσεων. Η οργάνωση απευθύνεται σε οργανισμούς, σε συνέδρια και δεξαμενές σκέψης της χώρας, και τους καλεί να δεσμευθούν ότι θα «προωθούν τις γυναίκες ως ομιλήτριες στις δημόσιες συζητήσεις που διοργανώνουν ή στις οποίες συμμετέχουν». Ηδη το ΕΛΙΑΜΕΠ, το Ιδρυμα Λασκαρίδη, η ΑθηΝΕΑ και το Phaos έχουν ανταποκριθεί θετικά.
Στην Αμερική, δεξαμενές σκέψης όπως το Atlantic Council επίσης δεσμεύονται οικειοθελώς να μη διοργανώνουν manels (έτσι ονομάζονται υποτιμητικά στις ΗΠΑ τα πάνελ μόνο με άνδρες) και προσφέρουν υποτροφίες σε υποεκπροσωπούμενες ομάδες, όπως είναι οι γυναίκες στην ενέργεια.
Σίγουρα, αυτό δεν είναι πανάκεια. Από κάπου πρέπει όμως να ξεκινήσει κάποιος. Ας είναι από τη δημόσια απόρριψη μιας συνήθειας που δεν ανταποκρίνεται στις προσδοκίες της σύγχρονης Ελλάδας. Προτού διχαστούμε σχετικά με τη σκοπιμότητα μιας υποχρεωτικής νομοθεσίας για να καλύψουμε το κενό που μας χωρίζει με την υπόλοιπη Ευρώπη, ας αρχίσουμε να το κλείνουμε με μια εκούσια δέσμευση να δώσουμε δημόσιο λόγο στις γυναίκες. Είναι ένας δημιουργικός τρόπος να καταρρίψουμε τα στερεότυπα που υπάρχουν ακόμη για τον ρόλο των φύλων. Και πολύ σύντομα δεν θα υφίσταται πλέον η δικαιολογία ότι δεν υπάρχουν αρκετές γυναίκες για τις ηγετικές θέσεις.
* Η κ. Κατερίνα Σώκου είναι Nonresident Senior Fellow στο Atlantic Council.