Βρισκόμαστε αντιμέτωποι με δύο κρίσεις, η καθεμιά από τις οποίες αρκεί για να μας γονατίσει. Αν όμως συνδυαστούν, το αποτέλεσμα θα κάνει την κρίση του 2010 να μοιάζει με παιδική χαρά.
Η πρώτη κρίση είναι οικονομική καθώς η πανδημία εξακολουθεί να εξελίσσεται σε παγκόσμιο επίπεδο. Ωστόσο, η δρομολογημένη απόφαση για τη δημιουργία του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανάκαμψης δημιουργεί μια συγκρατημένη αισιοδοξία πως, εφόσον το υγειονομικό σκέλος τεθεί σύντομα υπό έλεγχο, η επιστροφή σε μια τροχιά ανάκαμψης είναι εφικτή.
Δύσκολα μπορούμε να πούμε το ίδιο για τη σχέση μας με την Τουρκία. Η υπόθεση της ΑΟΖ μας φέρνει αντιμέτωπους με την πιθανότητα ενός «θερμού επεισοδίου». Αν φθάσουμε εκεί, το κόστος θα είναι τεράστιο. Αλλά ακόμα και αν αυτό αποφευχθεί στο άμεσο μέλλον, το ενδεχόμενό του θα υπονομεύει τις προοπτικές επιστροφής σε μια τροχιά οικονομικής κανονικότητας. Δεν είμαι ειδικός στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, αλλά με ανησυχεί ο τρόπος που γίνονται ευρύτερα αντιληπτές. Θα επισημάνω τέσσερα σημεία όπου διακρίνω μια τάση ολισθηρής αμετροέπειας.
Το πρώτο είναι η διάχυτη αίσθηση πως η Ελλάδα είναι μόνιμα και αποκλειστικά χαμένη. Με λίγα λόγια, καλλιεργείται η αντίληψη πως παραχωρούμε συνεχώς κυριαρχικά μας δικαιώματα και πως ανεχόμαστε αδιάκοπα προκλήσεις. Η αίσθηση αυτή έχει τις ρίζες της στο Κυπριακό και έχει ενισχυθεί πρόσφατα τόσο από την ανάγνωση της συμφωνίας των Πρεσπών ως μιας εθνικής ήττας όσο και από την ερμηνεία της οικονομικής κρίσης ως εθνικού εξευτελισμού. Χωρίς να μπω στην ουσία των ερμηνειών αυτών, θα σημειώσω απλά πως συμβάλλουν στην αναπαραγωγή μιας νοοτροπίας μειωμένης αυτοεκτίμησης και στη δημιουργία μιας ταυτότητας ενός έθνους που είναι μόνιμα στοχοποιημένο, αδικημένο και εξευτελισμένο. Αυτό είναι κακό γιατί μας ωθεί σε βεβιασμένες και επιπόλαιες κινήσεις με κύριο γνώμονα το θυμικό.
Το δεύτερο σχετίζεται με την ανάγνωση που κάνουμε του διεθνούς δικαίου και των κυριαρχικών δικαιωμάτων που προκύπτουν από αυτό. Δεν είναι τυχαίο πως η αναφορά στα δικαιώματά μας συνοδεύεται σταθερά από τον επιθετικό προσδιορισμό «αδιαπραγμάτευτα». Η υπέρμετρη σιγουριά ορισμένων «ειδικών» συνδυάζεται με τη βαθύτατη άγνοια των πολλών σε ένα κατεξοχήν περίπλοκο και μεταλλασσόμενο πεδίο όπου κυριαρχούν οι συμβιβασμοί. Δημιουργείται έτσι μια μαξιμαλιστική ροπή που δεν διστάζει να χαρακτηρίσει κάθε ένσταση προδοτική και κάθε συμβιβασμό μειοδοσία. Αν όμως είμαστε τόσο σίγουροι για τα δικαιώματά μας, γιατί να αποφεύγουμε τη διεθνή δικαστική διευθέτηση;
Το τρίτο αφορά την αντίληψη την οποία έχουμε για τη στρατιωτική μας ισχύ που τροφοδοτεί έναν ανεδαφικό μιλιταριστικό μαξιμαλισμό. Πρόσφατη δημοσκόπηση φαίνεται να δείχνει πως το 56% των ερωτηθέντων επιθυμεί στρατιωτική απάντηση της Ελλάδας αν η Τουρκία παραβιάσει τα κυριαρχικά μας δικαιώματα. Προφανώς, η πιθανότητα μια τέτοια απάντηση να οδηγήσει σε ήττα θεωρείται αμελητέα και η συζήτησή της ένδειξη είτε ηττοπάθειας, είτε μειωμένου πατριωτισμού. Αν όμως κινηθούμε προς τα εκεί και ηττηθούμε, όπως έγινε το 1974, το να ρίχνουμε την ευθύνη στους προδότες και τους ξένους μάλλον δεν θα αντισταθμίσει το τεράστιο κόστος που θα προκύψει.
Τέλος, το τέταρτο αναφέρεται στο πιθανό οικονομικό όφελος από την εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου που ίσως υπάρχει στον βυθό της θάλασσας – το κίνητρο για την επέκταση της ΑΟΖ. Ομως, η πιθανότητα ανακάλυψης είναι μικρή, το κόστος εξόρυξης και εκμετάλλευσης τεράστιο, ενώ η αξία του βαίνει ραγδαία μειούμενη, καθώς η παγκόσμια οικονομία μετακινείται ταχύτατα προς νέες πηγές ενέργειας.
Καθόλου δεν υποτιμώ την απειλή της Τουρκίας του Ερντογάν. Ομως, το μεγάλο μάθημα της αντιμετώπισης του κορωνοϊού ήταν η σημασία των καθαρών στόχων και η στάθμιση των πραγματικών μας δυνάμεων. Κινηθήκαμε σωστά γιατί οι στόχοι μας ήταν σαφείς και η αυτογνωσία μας πλήρης. Δεν συνέβη δυστυχώς το ίδιο το 2009-10. Ας μην ξαναγυρίσουμε λοιπόν στον δρόμο της καταστροφικής αμετροέπειας.
* Ο κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης, κάτοχος της έδρας Gladstone στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.