Η ιδιαίτερη σχέση μεταξύ Ντόναλντ Τραμπ και Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, όπως αυτή περιγράφεται από τον θρυλικό ρεπόρτερ του σκανδάλου Ουότεργκεϊτ, Καρλ Μπέρνστιν, παραπέμπει σε ένα μακρινό παρελθόν, όταν ισχυροί άνδρες αποφάσιζαν την τύχη λαών χωρίς να δίνουν λογαριασμό σε κανέναν άλλο. Ο Τούρκος πρόεδρος φέρεται να έχει τον Αμερικανό ομόλογό του στο τσεπάκι του, παρακάμπτοντας όλες τις υπηρεσίες και τους θεσμούς των ΗΠΑ. Θα περίμενε κανείς ότι οι αποκαλύψεις του CNN θα ξεσήκωναν μέχρι και τους οπαδούς του Τραμπ. Το θέμα όμως φαίνεται να ξεχνιέται μέσα σε λίγα εικοσιτετράωρα – σαν να έχουν εξοικειωθεί οι περισσότεροι με τέτοιες συμπεριφορές. Γεννάται το ερώτημα: Αυτοί οι ηγέτες είναι θλιβεροί αναχρονισμοί που θα εκλείψουν μόλις αντικατασταθούν στην εξουσία ή προπομποί ενός εφιαλτικού μέλλοντος;
Πριν από λίγα χρόνια το ίδιο το ερώτημα θα ήταν αδιανόητο. Οι θητείες πάντως των Τραμπ, Πούτιν, Ερντογάν, Μπολσονάρο κ.ά. δείχνουν ότι η ασυδοσία, η απαξίωση αντιπάλων και ειδικών, η προπαγάνδα και η μισαλλοδοξία μάς οδηγούν πίσω σε εποχή πριν από το πολυδιάστατο σύστημα διεθνούς διακυβέρνησης και συνεργασίας. Η Κίνα, με τη μονοκρατορία του Κομμουνιστικού Κόμματος, αποτελεί ξεχωριστή περίπτωση. Ομως, ενώ στην αρχή η χώρα αυτή φάνηκε να θέλει να αναπληρώσει το κενό που άφηναν οι ΗΠΑ στη διεθνή συνεργασία, σήμερα εκδηλώνεται με ολοένα μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση, αδιαφορώντας για τις αντιδράσεις άλλων. Εκμεταλλεύεται το κλίμα που επικρατεί, ενισχύει περαιτέρω την αίσθηση πως εισερχόμαστε σε εποχή «ισχυρών ανδρών» και βάναυσων συμπεριφορών.
Οι σημερινοί θιασώτες της αυταρχικής εξουσίας είναι όλοι άνδρες. Δεν είναι τυχαίο ότι (σύμφωνα με τον Μπέρνστιν) ο Τραμπ εκφράζεται με ανοίκειο τρόπο εναντίον της Τερέζα Μέι και της Αγκελα Μέρκελ, ηγετών των δύο στενότερων συμμάχων της χώρας του. Μοναδικό κριτήριό του φαίνεται να είναι το πώς αισθάνεται για τον συνομιλητή του: δείχνει ιδιαίτερη αδυναμία στους «ισχυρούς», σε όσους αδιαφορούν για τα δικαιώματα των δικών τους και άλλων λαών· χλευάζει όσους ενδιαφέρονται για λεπτομέρειες όπως η συνεννόηση και η συνεργασία. Η τεχνολογία σήμερα παρέχει σε ολοένα και λιγότερους ανθρώπους τη δυνατότητα να ελέγχουν τους υπολοίπους. Γι’ αυτό, εάν οι ίδιοι οι Αμερικανοί δεν αντιδράσουν, εάν οι φιλελεύθερες δημοκρατίες της Ε.Ε. δεν συσπειρωθούν αμέσως εναντίον του Ερντογάν και όσων καταπατούν κανόνες και θεσμούς, οδηγούμαστε τάχιστα σε ένα ζοφερό μέλλον.