Εχει, άραγε, κάποια πρακτική σημασία η συζήτηση αν η οικονομία πήγαινε «σφαίρα» μέχρι που συναντήθηκε με την COVID-19 ή αν, ήδη νωρίτερα, εξασθενούσε η δυναμική μιας πρώτης μετεκλογικής αισιοδοξίας; Πιστεύω ότι έχει, αλλά όχι μόνο δεν αναδεικνύεται, αντιθέτως ενταφιάζεται με άγονους διαξιφισμούς.
Εν αρχή τα στοιχεία: το τέταρτο 3μηνο πέρυσι, το ΑΕΠ μειώθηκε 0,7% συγκριτικά με το τρίτο. Και το πρώτο 2μηνο φέτος τα φορολογικά έσοδα είχαν εμφανή σημάδια κόπωσης (υστέρηση έναντι στόχων…), ενώ το 3μηνο συγκριτικά με το αντίστοιχο πέρυσι μειώθηκε 0,9% το ΑΕΠ. Λοιπόν, πριν ξεσπάσει η κρίση, μέσα Μαρτίου, εξασθενούσε η δυναμική της ελληνικής οικονομίας.
Η αντιπολίτευση επικαλείται αυτή την εξέλιξη για να ισχυριστεί ότι μόλις άλλαξε η κυβέρνηση άρχισε ο εκτροχιασμός της οικονομίας από τις ράγες της ανάπτυξης που (υποτίθεται ότι) την είχε βάλει. Και η κυβέρνηση ακολουθεί σε αυτή τη μάχη οπισθοφυλακών, ισχυριζόμενη ότι συνέβη ακριβώς το αντίθετο, ότι δηλαδή η οικονομία μπήκε στις ράγες της ανάπτυξης μόνο μετά τις εκλογές, μέχρι τότε σερνόταν, και άρχισε να ανακάμπτει από τη στιγμή που η ίδια ανέλαβε τις ευθύνες διακυβέρνησης. Αυτοί οι διαξιφισμοί είναι άγονοι.
Και νομίζω ότι δεν θα είχαν οποιοδήποτε ενδιαφέρον αν δεν συσκότιζαν και απέκρυπταν μια ουσιαστική και χρήσιμη για το «διά ταύτα» διαπίστωση: η δυναμική της ελληνικής οικονομίας πράγματι εξασθενούσε αλλά για λόγους πολύ διάφορους από εκείνους που διατυπώνονται στις δημόσιες αντεγκλήσεις. Εξασθενούσε αφενός εξαιτίας της καθυστέρησης υλοποίησης μεταρρυθμίσεων που είχαν προεξοφληθεί, αφετέρου επειδή με το πέρασμα εβδομάδων και μηνών γινόταν φανερή η παντελής έλλειψη ενός επεξεργασμένου σχεδίου για ώριμες και μεγάλες μεταρρυθμίσεις. Εξασθενούσε γιατί, ελλείψει μεταρρυθμίσεων, τέλειωνε το οξυγόνο.
Οι μεταρρυθμίσεις αφορούν το κράτος. Αφορούν τη Δικαιοσύνη, τον πιο μεγάλο ασθενή, το τέρας της κακής γραφειοκρατίας που επιβιώνει και ως ψηφιακό, την Παιδεία, το ΕΣΥ που ασφυκτιά από άθλιες διοικητικές πρακτικές, το ασφαλιστικό που γονατίζει την εργασία προκειμένου να πληρώνει συντάξεις σε 50άρηδες. Ωστόσο, δεν αφορούν μόνο το κράτος. Η μεταρρύθμιση του κράτους είναι αναγκαία προϋπόθεση για να γίνουν ουσιαστικές και διατηρήσιμες μεταρρυθμίσεις στο παραγωγικό μοντέλο της χώρας. Εδώ είναι η ουσία.
Αν αυτό το μοντέλο δεν αλλάξει, η Ελλάδα δεν θα μπορέσει να διεκδικήσει αναβαθμισμένη θέση στον διεθνή καταμερισμό εργασίας. Με παρωχημένο παραγωγικό μοντέλο και με επιχειρήσεις που στην πλειονότητά τους ούτε αντέχουν ούτε προετοιμάζονται να αντέξουν τον διεθνή ανταγωνισμό, αλλά επιβιώνουν με κρατικά δεκανίκια ή με αθέμιτες πρακτικές ή και με τα δύο, δεν μπορεί να προχωρήσει. Χρειάζεται νέο παραγωγικό μοντέλο και νέο κυρίαρχο μοντέλο επιχειρηματικότητας, αυτές τις κατευθύνσεις να υπηρετήσουν και τα ευρωπαϊκά κονδύλια – την Αλλαγή, όχι τη Συνέχεια σε ό,τι υπάρχει απλώς επειδή υπάρχει. Διαφορετικά, με 32 ή 102 ή με όσα δισ. κι αν λάβει, δεν θα αποκτήσει βιώσιμη αναπτυξιακή δυναμική. Με βραχύβια διαλείμματα, η τάση θα τείνει να εξασθενεί.