Η σταθεροποίηση της Μεσογείου θεωρείται σημαντική για τις Ηνωμένες Πολιτείες όχι μόνο για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας και των απειλών ασφαλείας στην περιοχή, αλλά και στο πλαίσιο του ανταγωνισμού με τη Ρωσία, ώστε να μη δημιουργήσει η αστάθεια πεδίο για επέκτασή της στην περιοχή. Αυτό όμως έχει ήδη συμβεί, ιδιαίτερα μετά την απόσυρση των αμερικανικών στρατευμάτων από τη Συρία, με τη Ρωσία να πρωταγωνιστεί και την Τουρκία να αναλαμβάνει να «εκπροσωπήσει» τη Δύση στη σύγκρουση – με το αζημίωτο, καθώς προωθεί τα δικά της συμφέροντα ασφαλείας έναντι των Κούρδων της Συρίας και όχι μόνον.
Αναγνωρίζοντας τον απρόβλεπτο χαρακτήρα της τουρκικής ηγεσίας, οι ΗΠΑ ελπίζουν ότι τριμερή σχήματα, όπως η περιφερειακή συνεργασία της Ελλάδας με χώρες όπως το Ισραήλ και η Κύπρος, θα συμπληρώσουν την αμερικανική ισχύ στην περιοχή, και είναι ενδεικτικό πως η αιτιολογία της νομοθεσίας EastMed έχει το βλέμμα στην αυξημένη επιρροή της Ρωσίας αλλά και της Κίνας στην Ανατολική Μεσόγειο.
Αν όμως η περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου είναι σημαντική για τις ΗΠΑ, έχει υπαρξιακή αξία για την Ευρωπαϊκή Ενωση. Η σταθεροποίηση της γειτονιάς της είναι απαραίτητη όχι μόνο για την ασφάλεια, αλλά και για τη συνοχή της και τη διατήρηση βασικών πολιτικών κατακτήσεών της όπως η ζώνη Σένγκεν. Προϋπόθεση γι’ αυτό παραμένουν η καταπολέμηση του λαθρεμπορίου ανθρώπων και ο έλεγχος των μεταναστευτικών ροών, ωστόσο είναι χαρακτηριστικό ότι η ευρωπαϊκή ναυτική επιχείρηση «Σοφία», που είχε αυτόν τον σκοπό, έχει περιοριστεί σε εναέρια μόνο επιτήρηση. Στην πράξη, έχει δώσει τη θέση της στην επιχείρηση «Ειρήνη», για την επιτήρηση του εμπάργκο όπλων στη Λιβύη – μια επιχείρηση, πάντως, που παραμένει πολύ αδύναμη για να το επιβάλει.
Η αποχώρηση της Γαλλίας από την αντίστοιχη επιχείρηση του ΝΑΤΟ «Sea Guardian» μετά το ναυτικό επεισόδιο με την Τουρκία υπογραμμίζει ότι η σύγκρουση συμφερόντων στη Λιβύη μπορεί να υπονομεύσει την ίδια τη Βορειοατλαντική Συμμαχία. Το πώς θα αντιδράσει το ΝΑΤΟ θα καθορίσει ίσως τις εξελίξεις και στο πλαίσιο της Ε.Ε. Μια αδυναμία του να αντιμετωπίσει το ζήτημα μπορεί να οδηγήσει σε πιο δυναμική στάση της Ευρώπης έναντι της Τουρκίας, παρά τις ευρωπαϊκές διαφορές στη Λιβύη.
Η ευρωατλαντική ένταση σίγουρα δεν βοηθά. Η σκληρή ρητορική του προέδρου των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, έναντι συμμάχων, όπως η Γερμανία, που δεν συνεισφέρουν το 2% του ΑΕΠ για την άμυνα έχει προκαλέσει κάποιο ψυχολογικό ρήγμα με τις μεγάλες ευρωπαϊκές χώρες. Και με την απόφασή του για την απόσυρση 9.500 αμερικανικών στρατιωτών από τη Γερμανία, αυτό μπορεί να έχει απτές συνέπειες για τη δέσμευση των ΗΠΑ στην ευρωπαϊκή ασφάλεια – παρά τις δηλώσεις περί του αντιθέτου. Ο πρόεδρος Τραμπ έχει πει ότι κάποια από τα στρατεύματα θα μείνουν στην Ευρώπη, στην Πολωνία και αλλού, αλλά κάποια θα γυρίσουν πίσω για να υποστηρίξουν τους συμμάχους των ΗΠΑ στην Ασία.
Είναι ειρωνικό ότι η κυβέρνηση Τραμπ, που τόσο αντιμάχεται τις πολιτικές της κυβέρνησης Ομπάμα, προωθεί στην πράξη μια πολιτική του προκατόχου του, τη «στροφή στην Ασία», η οποία διεκόπη το 2014 λόγω των εξελίξεων στην Ουκρανία, με την επέμβαση της Ρωσίας στην Κριμαία. Γεγονός είναι, όμως, ότι το ψυχολογικό ρήγμα με τις ΗΠΑ έχει επιταχύνει τις διαδικασίες και στην Ευρώπη. Σύμφωνα με δημοσιεύματα, Γαλλία και Γερμανία εξετάζουν ήδη τα στρατηγικά πεδία και τις προτεραιότητες μιας ευρωπαϊκής αμυντικής συνεργασίας, και θα έχει πολύ ενδιαφέρον να δούμε τι θα προβλέπουν αυτά για τη γειτονιά μας, αλλά και πώς θα επηρεασθούν από πιθανή αλλαγή ηγεσίας στον Λευκό Οίκο.
Ακόμη και αν εκλεγεί ο υποψήφιος των Δημοκρατικών Τζο Μπάιντεν, ωστόσο, ο στρατηγικός ανταγωνισμός με τη Ρωσία και την Κίνα θα παραμείνει. Το ψυχολογικό ρήγμα εντός της Συμμαχίας θα γίνει προσπάθεια να επουλωθεί, με κοινές πρωτοβουλίες αξιολόγησης και διαχείρισης των απειλών. Θα συνεχισθεί όμως και η προσπάθεια προσέγγισης της Τουρκίας και ο στόχος της συγκράτησής της στη Δύση, παρά το φιλελληνικό προφίλ του αντιπροέδρου Μπάιντεν.
Ετσι, οι προκλήσεις για μια κοινή στάση του ΝΑΤΟ στην περιοχή μας αναμένεται να παραμείνουν, με την Ε.Ε. να επιχειρεί να χαράξει κοινή στρατηγική έναντι της Τουρκίας, αν μη τι άλλο στο μεταναστευτικό. Η ανάμειξη όμως περιφερειακών δυνάμεων στη Συρία και στη Λιβύη θα φέρει τις ευρωπαϊκές δυνάμεις, καθώς και τις χώρες της περιοχής, προ δύσκολων επιλογών, που ανάλογα με τη διαχείρισή τους μπορεί να υπονομεύσουν όχι μόνο τη συνοχή του ΝΑΤΟ αλλά και την ίδια την Ε.Ε.
* Η κ. Κατερίνα Σώκου είναι Nonresident Senior Fellow στο Atlantic Council.