Σε όλες τις ανεπτυγμένες χώρες, η Πυροσβεστική είναι από τις πιο αγαπητές δημόσιες υπηρεσίες. Η κοινή γνώμη εκτιμά τις ηρωικές προσπάθειες των πυροσβεστών, οι οποίοι, συχνά με κίνδυνο της ζωής τους, μάχονται τις φλόγες, προστατεύοντας δημόσια και ιδιωτικά αγαθά. Οχι σπάνια, μερικοί πεθαίνουν στην εκτέλεση του καθήκοντος. Η αυταπάρνησή τους είναι συγκινητική, ο επαγγελματισμός τους αξιοθαύμαστος.
Πώς αισθάνεται, άραγε, ο μάχιμος πυροσβέστης σήμερα όταν διαβάζει στο ρεπορτάζ της «Καθημερινής» (19/7/2020) τις απειλές και εκβιασμούς του τέως αρχηγού της Πυροσβεστικής Β. Ματθαιόπουλου στον πραγματογνώμονα του Σώματος Δ. Λιότσιο, ο οποίος ανέλαβε από την Εισαγγελία Αθηνών να εκπονήσει πόρισμα απόδοσης ευθυνών για την πυρκαγιά στο Μάτι τον Ιούλιο του 2018; Με τι κουράγιο να επιτελέσει το δύσκολο έργο του ο πυροσβέστης; Πώς να τον εμπνεύσει ένας επικεφαλής που φέρεται να μιλά με ύφος πρωταγωνιστή στους «Goodfellas»;
Στο ηχητικό αρχείο που αποκάλυψε η «Καθημερινή» συνοψίζεται το φαινόμενο της εξαχρείωσης ενός ηγέτη και της κουλτούρας διοίκησης ενός Οργανισμού. Πώς θα δικαιολογήσει ο πρωταγωνιστής του περιστατικού στους υφισταμένους του τη χυδαιότητα του λόγου του; Τον ωμό κυνισμό του; Την ξεδιάντροπη προτροπή, συνοδευόμενη από απειλές, προς τον πραγματογνώμονα να μην επιτελέσει το καθήκον του;
Διεφθαρμένη νοοτροπία
Η προσεκτική μελέτη του ηχητικού αρχείου απο-καλύπτει μια διεφθαρμένη νοο-τροπία στο κορυφαίο ηγετικό κλιμάκιο του Πυροσβεστικού Σώματος. Δεν είναι η πρώτη φορά που υπογραμμίζεται κάτι τέτοιο. Ο τότε υπουργός (της δήθεν) Προστασίας του Πολίτη κ. Τόσκας, είχε πει στη Βουλή, το 2017, ότι «το Πυροσβεστικό Σώμα αποτελεί ίσως τον πιο στρεβλό μηχανισμό του ελληνικού Δημοσίου. Χρησιμοποιήθηκε για κομματικές εξυπηρετήσεις. Στελέχη έμπαιναν από τα παράθυρα». Η επιλογή Ματθαιόπουλου για αρχηγό από την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ, το 2018, μετά τη φονική πυρκαγιά στο Μάτι, ήταν η επιβεβαίωση. Η τότε κυβέρνηση προήγαγε τον άνθρωπο που έφερε την κύρια υπηρεσιακή ευθύνη για τους κακούς πυροσβεστικούς χειρισμούς στο Μάτι!
Στη συνομιλία με τον κ. Λιότσιο, ο κ. Ματθαιόπουλος τον προτρέπει να συντάξει ένα αληθοφανές πλην ανειλικρινές πόρισμα. Του δίνει, μάλιστα, και το περίγραμμα: «Πέντε πραγματάκια γράψε από την εμπειρία σου. Αν είναι ελλιπή στοιχεία, στα αρχ…α σου, τι θα σου πει ο εισαγγελέας, τίποτα. Αυτά είχα, αυτά έβαλα, αυτά βρήκα […]. Πέντε πραγματάκια: Ανεμοι, καύσιμο ύλη, μείξη πεύκων με σπίτια, δόμηση άναρχη και αυθαίρετη, […] με αποτέλεσμα η πυρκαγιά μέσα στη μια ώρα, που έφυγε από κει, με την ταχύτητα και το πυροθερμικό φορτίο…».
Αληθοφανές, όχι αληθές
Η αιτιότητα (τι προκάλεσε τι) σκιαγραφείται με γενικούς όρους – ο αρχηγός αναμένει να αναφερθούν γενικώς και αορίστως φυσικά φαινόμενα, όχι συγκεκριμένες ανθρώπινες ενέργειες ή παραλείψεις. Διασφαλίζεται έτσι η αληθοφάνεια, παρακάμπτοντας ατομικές και θεσμικές ευθύνες. Αν ο πραγματογνώμονας ακολουθούσε τη συμβουλή του αρχηγού του, θα συνέτασσε ένα κενολόγο υπηρεσιακό κείμενο, το οποίο θα συγκάλυπτε τους ενόχους, παραβαίνοντας έτσι τους όρους εντολής του. Προς τιμήν του δεν το έκανε.
Η αληθοφάνεια (να φαίνεται κάτι αληθές) είναι η λειτουργική απομίμηση της α-λήθειας (της απουσίας λήθης) σε μια εξαχρειωμένη διοικητική κουλτούρα. Η κύρια μέριμνα είναι η προσποίηση – να τηρούνται τα προσχήματα, όχι να αναζητούνται οι ευθύνες με εντιμότητα.
Η προσποιητή αναζήτηση της αλήθειας ακυρώνει τη λογοδοσία, εμποδίζει τον Οργανισμό να μαθαίνει, και καλλιεργεί την κουλτούρα της απάτης και της αυταπάτης. Οταν ασκείται συστηματικά, ο Οργανισμός εθίζεται στην απόκρυψη και τη συγκάλυψη – μαθαίνει να εξωραΐζει την πρόσοψη του «μαγαζιού» (όρος Ματθαιόπουλου), αδιαφορώντας για την ποιότητα της εσωτερικής λειτουργίας του. Ο Οργανισμός δεν διδάσκεται από τα λάθη του, δεν γίνεται απαιτητικός με τον εαυτό του, δεν εκλεπτύνονται οι όροι με τους οποίους ασκείται η διοίκησή του. Το βλέπουμε συχνά – από τις καταγγελίες για σεξουαλική κακοποίηση ανηλίκων σε διάφορες χριστιανικές Εκκλησίες μέχρι το Τσέρνομπιλ και το Μάτι. Η τάση των γραφειοκρατών είναι η αυτοπροστασία μέσω της αληθοφάνειας. Η τάση των διεφθαρμένων γραφειοκρατών είναι, επιπλέον, ο χυδαίος κυνισμός και η προτροπή για παράβαση καθήκοντος.
Ο κ. Ματθαιόπουλος νοιαζόταν για την αναζήτηση της αλήθειας όσο ενδιαφέρονταν η έρευνα των σοβιετικών αρχών για τα αίτια της πυρηνικής έκρηξης στο Τσέρνομπιλ. Η προστασία του «συστήματος» που τον ανέδειξε ήταν η μέριμνά του. Οι προτροπές του στον κ. Λιότσιο δεν είναι μόνο ωμές. Για να είναι δραστικές, συνδυάζονται με απειλές. «Τι σε νοιάζει εσένα που κάθεσαι και ζητάς έγγραφα από τη Δούρου; Κάνε το μ…α. Οσα λιγότερα γράφεις, τόσο το καλύτερο. Φτιάξε μια απλή πραγματογνωμοσύνη, ας σε περάσουν για κουτό. […] Μόλις γράψεις [για] ευθύνες των ανωτέρων μου, όλοι θα μαζευτούμε και θα σε σκίσουμε. […] Τι σου ’χω διδάξει χρόνια, Λιότσιο, όχι το τυρί και τη φάκα. Πού πας εσύ να δείξεις ικανότητες. Πού; Με τα θηρία; Με 100 νεκρούς; Πού πας ρε; Εδώ μιλάμε για χρήμα. Ο ένας θα δώσει τον άλλο και θα επιβιώσεις εσύ μεθαύριο; Μόνος θα μείνεις».
Δεν άξιζε για αρχηγός
Για τον τέως αρχηγό της Πυροσβεστικής οι ανώτεροι (υπηρεσιακοί και πολιτικοί) είναι στο απυρόβλητο. Ακόμη κι ο ίδιος δεν φαίνεται να πιστεύει ότι άξιζε να γίνει αρχηγός. «Οταν ήμουν στην Κόρινθο», ακούγεται να λέει στη συνομιλία, «μου έλεγαν κάποιοι “Και Αρχηγός”! Γέλαγα εγώ, γιατί έλεγα, από όλη την Ελλάδα θα γίνω εγώ;».
Είναι κατανοητό γιατί αισθάνεται την ανάγκη να υπερασπίσει το σύστημα κομματικής-θεσμικής διαπλοκής που τον ανέδειξε στην αρχηγία – προστατεύει τη διαδρομή του. Με τρομακτική ωμότητα, ο τέως αρχηγός δεν μπαίνει καν στον κόπο να εξωραΐσει την προτροπή του στον κ. Λιότσιο να παραβεί το καθήκον του στο όνομα ενός ανώτερου ευγενούς σκοπού, όπως έκανε λ.χ. η Καθολική Εκκλησία σε περιπτώσεις σεξουαλικής κακοποίησης ανηλίκων, επικαλούμενη την προστασία της υπόληψης της Εκκλησίας. Προέχει η κυνική προστασία του «συστήματος».
Θα συνεχίσω στο επόμενο.
* Ο κ. Χαρίδημος Τσούκας (www.htsoukas.com) είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και ερευνητής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Warwick.