Πού είναι το κράτος; Η ερώτηση έρχεται από παλαιότερες εποχές, αλλά αντανακλά την τάση μας ως κοινωνίας να αναζητούμε τη συνδρομή της κεντρικής εξουσίας όταν θεωρούμε ότι δεν εκτελεί την αποστολή της σε περίπτωση κρίσεων – κάτι που για διάφορους λόγους συνέβαινε τακτικά τη Μεταπολίτευση. Η οικονομική κρίση περιόρισε τις προσδοκίες μας, αλλά δεν εξάλειψε την επιθυμία της κρατικής προστασίας.
Η εμπιστοσύνη στο ελληνικό κράτος παραμένει εύθραυστη, αλλά αυτό σίγουρα κέρδισε βαθμούς αξιοπιστίας όταν κατάφερε με έγκαιρα περιοριστικά μέτρα να ελέγξει την εξάπλωση της πανδημίας. Ηταν μια συγκυρία στην οποία επικράτησε ο φόβος, καθώς ισχυρότερα συστήματα υγείας δοκιμάζονταν με δραματικό τρόπο, και οι Ελληνες ξαφνιάσαμε ακόμη και τον εαυτό μας με τον σεβασμό που δείξαμε στους περιορισμούς.
Η επιστροφή της πανδημίας, όμως, εν μέσω θέρους αποκαλύπτει την αχίλλειο πτέρνα μας, που δεν είναι άλλη από την τήρηση των κανόνων. Μπορεί να απορούμε με τους Αμερικανούς που αρνούνται τη χρήση μάσκας και διαδηλώνουν εναντίον της, αλλά ίσως να μην είμαστε τελικά τόσο διαφορετικοί από αυτούς όταν επιλέγουμε να αγνοούμε βασικά μέτρα ατομικής προστασίας.
Στις ΗΠΑ, η δυσπιστία απέναντι στις συστάσεις των επιστημόνων έχει οδηγήσει σε κινήματα εναντίον των μασκών προφύλαξης και των συστάσεων κοινωνικής απόστασης. Φταίει το κράτος; Η εμπιστοσύνη στην κεντρική εξουσία είναι μικρή και στις ΗΠΑ, αλλά για διαφορετικούς λόγους. Οι Αμερικανοί αποτιμούν πολύ υψηλά την περίφημη «ελευθερία» τους, για να αποζητούν το μακρύ χέρι του κράτους. Η οργάνωση της οικονομίας στις ΗΠΑ βασίζεται στη χαμηλή φορολογία και στους ελάχιστους κανόνες, ενώ το ομοσπονδιακό πολιτικό σύστημα δίνει τις βασικές αρμοδιότητες στις πολιτείες, περιορίζοντας τον έλεγχο της κεντρικής εξουσίας. Αυτό βέβαια δεν εξηγεί από μόνο του την αναποτελεσματικότητα της αμερικανικής πολιτικής έναντι της πανδημίας. Η αντίδραση των ΗΠΑ ήταν αποσπασματική, δεν υπήρξε ηγετική κατεύθυνση για την επιβολή περιοριστικών μέτρων, αντιθέτως ο Αμερικανός πρόεδρος με τη στάση του ενέτεινε τη δυσπιστία απέναντι στις συστάσεις των επιστημόνων.
Στην Ελλάδα, ένα αντίστοιχο κίνημα χαλάρωσης πηγάζει από την τάση μας να μην υπακούμε στους κανόνες. Στο όνομα μιας κακώς εννοούμενης προσωπικής ελευθερίας, αυτό εκδηλώνεται με συνωμοσιολογία για τα κίνητρα των κομιστών του μηνύματος και… ηρωική αντίσταση στα μπαρ και στις κοινωνικές επαφές. Είναι κοινό μυστικό, ωστόσο, ότι την ίδια στιγμή που αποζητούμε το κράτος, μπορεί να παραβιάζουμε τους νόμους του. Ετσι, και την προστασία του κράτους μπορούμε να διεκδικούμε, και την ελευθερία μας από τους κανόνες του. Το τελευταίο, βέβαια, δεν είναι ζήτημα DNA. Επειδή η κοινωνική μας συμπεριφορά είναι ζήτημα κινήτρων, αυτό γίνεται όταν το κράτος δεν είναι εκεί για να διασφαλίσει την εφαρμογή τους.
Το πρόβλημα είναι ότι η Ελλάδα είναι πολύ μικρή για να κλειστεί στον εαυτό της όπως οι ΗΠΑ. Η πανδημία μπορεί να αποτελεί κοινή απειλή για την ανθρωπότητα, αλλά οι συνέπειές της είναι μεγαλύτερες σε μικρότερες και οικονομικά πιο αδύναμες χώρες. Το άνοιγμα στον τουρισμό ήταν ένα απαραίτητο στοίχημα που είχε τους κινδύνους του, αλλά η κεντρική διαχείρισή του είναι μέχρι στιγμής υποδειγματική ως προς τον έγκαιρο περιορισμό των εστιών κρουσμάτων.
Καθώς όμως έχει ανοίξει η οικονομία, αυτό αυξάνει τις ευθύνες όχι μόνον του κράτους αλλά και της κοινότητας, και σε αυτό το πεδίο, οι Ελληνες πρέπει να ξεπεράσουμε τον εαυτό μας και να επιδείξουμε κοινωνική υπευθυνότητα για τον περιορισμό της μετάδοσης της πανδημίας. Ο υπουργός Υγείας επικαλέστηκε το φιλότιμο, αλλά είναι καιρός να συγκεκριμενοποιήσουμε τι σημαίνει αυτό για τις ευθύνες μας ως μέλη μιας οργανωμένης κοινωνίας. Πόσο μάλλον, που ο επικεφαλής του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας προειδοποιεί ότι δεν υπάρχει «μαγική συνταγή», παρά μόνο να ακολουθούμε όλες τις συστάσεις: τον έλεγχο, την απομόνωση και θεραπεία των ασθενών, παράλληλα με τον εντοπισμό και την καραντίνα των επαφών τους. Για το κράτος, αυτό σημαίνει την υποχρέωση ενημέρωσης, ενδυνάμωσης και επικοινωνίας με τις κοινότητες. Επίσης, την ενίσχυση του συστήματος υγείας και την επένδυση στο ανθρώπινο δυναμικό. Και βέβαια, προσοχή στην άρση των περιορισμών.
Για τους πολίτες, τα πράγματα είναι πιο απλά: κρατήστε αποστάσεις, φοράτε μάσκα, πλένετε τα χέρια σας, βήχετε με ασφάλεια μακριά από τους άλλους. Και όταν η πανδημία φαίνεται υπό έλεγχο, συνεχίστε να κάνετε τα ίδια. Διότι αν ξεφύγει, καλό θα είναι να ξέρουμε ότι πλέον οι συστάσεις για τους Αμερικανούς είναι να φορούν μάσκες ακόμη και μέσα στο σπίτι για να προστατέψουν τα πιο ευάλωτα μέλη της οικογένειάς τους. Και δεν θα φταίνε ούτε οι τουρίστες ούτε το κράτος.
* Η κ. Κατερίνα Σώκου είναι Nonresident Senior Fellow στο Atlantic Council.