Η πρόσφατη αρθρογραφία και οι σχολιασμοί στα κοινωνικά δίκτυα αναλώθηκαν και πάλι σε ένα θέμα που αγαπάμε να μισούμε: τον ελληνικό Εμφύλιο. Αφορμή στάθηκε η εκδρομή της Nεολαίας ΣΥΡΙΖΑ στον Γράμμο και μια ανακοίνωση για ένα αντίστοιχο «προσκύνημα» της Ενωσης Αποστράτων Αξιωματικών, με τη συμμετοχή κυβερνητικού αξιωματούχου, όπου φαίνεται στη σχετική ανακοίνωση πως αναφέρεται ο παρωχημένος όρος «συμμοριτοπόλεμος».
Μπροστά σε αυτή τη φιλολογία, όχι λίγοι, αναρωτήθηκαν αγανακτισμένοι: μα πάλι με τον Εμφύλιο; Δεν έχουμε αρκετά προβλήματα σήμερα και προκλήσεις για το μέλλον;
Συμφωνώ μαζί τους – και αυτό το λέει κάποιος που έχει ασχοληθεί αρκετά με το θέμα. Οχι ως ιστορικός (δεν είμαι ιστορικός, δεν κατέχω τη μεθοδολογία ενός ιστορικού), αλλά ως αναγνώστης και ως αφηγητής. Αν μη τι άλλο, ένας εμφύλιος πόλεμος, όσο απωθητικός και φρικτός κι αν είναι επί της ουσίας, είναι επίσης πεδίο ανάπτυξης αφηγήσεων πάνω στον «πόνο του ανθρώπου και των πραγμάτων». Από μόνο του αυτό το στοιχείο καθιστά το θέμα δραματουργικά και μυθοπλαστικά εύφορο. Και, ανάλογα με τον χειρισμό, έχει να πει πράγματα και για το σήμερα.
Ομως δεν το κουράσαμε πια; Οπωσδήποτε το έχουμε (παρα)κουράσει με αυτά τα «προσκυνήματα», με τις δαιμονοποιήσεις και τις ηρωοποιήσεις, λες και αυτό είναι «μαθαίνω Ιστορία». Είναι το αντίθετό του. «Ηρωας ο Αρης», «Εαμοβούλγαροι οι αντάρτες», «κωλόπαιδα της Φρειδερίκης οι στρατιώτες», «κονσερβοκούτια» κ.λπ. Από αυτή την άποψη, σαφώς, ο Εμφύλιος είναι ένα κουρασμένο θέμα.
Το γεγονός όμως είναι πως όπως ένα μικρό σκουληκάκι ανοίγει τρύπες σε φρέσκους καρπούς, ο Εμφύλιος χώνεται κάθε τόσο εκεί που δεν τον σπέρνουν(;), ξεμυτίζει ξαφνικά έχοντας μαγαρίσει τον καρπό. (Ερώτημα: πόσο φρέσκος είναι αυτός ο «καρπός»; Δηλαδή, η σύγχρονη, η σημερινή Ελλάδα; Μεγάλη κουβέντα αυτή.)
Η ουσία είναι ότι, κάθε τόσο (το είδαμε και μέσα σε αυτή τη δεκαετία της οικονομικής κρίσης, με τα «ραντεβού στα γουναράδικα», τα «Βάρκιζα τέλος», τους «γερμανοτσολιάδες» κ.ο.κ.), είναι σαν να προσκαλούμε τον Εμφύλιο στις ζωές μας.
Πολλοί που λένε «αρκετά με τον Εμφύλιο» πιστεύουν πως αυτή η εμμονή έχει αποκλειστικά ελληνικό χρώμα. Δεν είναι ακριβώς έτσι. Στην Ισπανία εμφανίζονται κάθε τόσο πολύ αξιόλογα βιβλία και ταινίες πάνω στον ισπανικό εμφύλιο (που είναι και παλαιότερος). Ανάλογα, έχουμε δει στις ΗΠΑ τεράστιες συζητήσεις και συγκρούσεις πάνω στα μνημεία στρατηγών του Νότου (εδώ πια μιλάμε για έναν εμφύλιο του 19ου αιώνα).
Δεν ξέρω αν (και) ο δικός μας Εμφύλιος είναι συλλογικό τραύμα. Σίγουρα είναι ένα απωθημένο. Ενας εμφύλιος στοιχειώνει. Είναι ένα θορυβοποιό πνεύμα, ένα πόλτεργκαϊστ. Ισως κάποτε μάθουμε να ζούμε με αυτό και τότε θα κάνει σίγουρα λιγότερη φασαρία.