Η ταχύτητα με την οποία η Ελλάδα βρέθηκε στη δίνη της κρίσης, και η
ακόμη πιο ξαφνική καταιγίδα που έπληξε την Κύπρο επιβεβαιώνουν πόσο
ρευστά είναι πλέον όλα. Αλλά δεν είναι μόνο η Ελλάδα και η Κύπρος
που αλλάζουν – όλα τα κράτη της Ευρώπης και της περιοχής
αντιμετωπίζουν προκλήσεις που θα καθορίσουν το μέλλον τους. Οι
μεγάλες δυνάμεις –ΗΠΑ, Κίνα και Ρωσία– υιοθετούν νέες στρατηγικές
στην υπηρεσία των συμφερόντων τους, ενώ η Ευρωπαϊκή Ενωση
συγκλονίζεται από την αδυναμία της να διαχειριστεί το υψηλό κόστος
των κοινωνιών της. Ολα αλλάζουν. Ολοι βρίσκονται στον αέρα και
είναι δύσκολο να εκτιμήσει κανείς πού θα πέσουν τα κομμάτια και πού
θα βρισκόμαστε σε λίγα χρόνια.
Σήμερα, μια μέρα πριν από την επέτειο της Επανάστασης του 1821,
μπορούμε να πούμε ότι ο Ελληνισμός δοκιμάζεται πάλι σε όλα τα
μέτωπα. Μέσα σε λίγο χρόνο είδαμε την Ελλάδα και την Κύπρο να
κινδυνεύουν να βρεθούν εκτός Ευρωζώνης και εκτός Ε.Ε., και να
χάσουν έτσι την κοινωνική, οικονομική και διπλωματική ασφάλεια που
τους παρέχουν. Σαν να μην έφτανε αυτό, προχθές, Παρασκευή, είδαμε
τι μας περιμένει εάν πιστεύαμε ότι η ζωή εκτός Ε.Ε. θα ήταν πιο
εύκολη. Ο ίδιος ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Μπαράκ Ομπάμα, μεσολάβησε ώστε
ο πρωθυπουργός του Ισραήλ να ζητήσει συγγνώμη από τον Τούρκο
ομόλογό του για την αιματηρή ισραηλινή επίθεση σε τουρκικό πλοίο
που συμμετείχε σε αποστολή στη Γάζα το 2010. Η ξαφνική αναθέρμανση
των σχέσεων Αγκυρας και Τελ Αβίβ, ύστερα από μεγάλη ψυχρότητα,
πιθανώς θα στερήσει την Κύπρο από τη στήριξη που το Ισραήλ της
παρείχε τα τελευταία χρόνια, και ίσως οδηγήσει σε άμεση τουρκική
εμπλοκή στην εκμετάλλευση του φυσικού αερίου της νήσου. Και τα δύο
ενδεχόμενα θα είναι σοβαρότατα πλήγματα για την Κύπρο την ώρα που
προσπαθεί να διασώσει την οικονομία της. Με τη Λευκωσία πιεζόμενη
από κάθε κατεύθυνση, είναι θέμα χρόνου πριν εμφανιστούν νέες
πιέσεις για λύση του κυπριακού προβλήματος.
Με δεδομένη τη βούληση των ΗΠΑ να στηρίξουν το Ισραήλ μέσα στην όλο
και πιο ταραγμένη περιοχή, και με την επιμονή τους για τη συμμετοχή
της Τουρκίας στο εγχείρημα αυτό, οι Ελληνες και οι Κύπριοι δεν
μπορούν να περιμένουν ανατροπή αυτής της θέσης για χάρη των δικών
τους συμφερόντων. Η καλύτερη επιλογή των Ελλήνων και Κυπρίων, με
άλλα λόγια, είναι η παραμονή τους στην Ε.Ε., με την ελπίδα ότι θα
μπορέσουν να πείσουν τους εταίρους τους να τους στηρίξουν στα
θέματα που αφορούν την Τουρκία, και με την προϋπόθεση ότι η Ε.Ε. θα
θυμηθεί τις ουμανιστικές αρχές στις οποίες στηρίχθηκε η ευημερία
των λαών της. Η σχέση των Ελλήνων και Κυπρίων, καθώς και άλλων
λαών, με τους «ισχυρούς» της Ε.Ε. βρίσκεται στην πιο δύσκολη φάση
από την ίδρυση της Ενωσης. Εδώ δεν φθάνει να «συμμορφώνονται» οι
«μικροί» – είναι ανάγκη και οι ισχυροί να καταλάβουν ότι τα
σημερινά προβλήματα είναι φυσικά και αναμενόμενα στην πορεία προς
μια ισχυρότερη ένωση· μπορούν να λυθούν, όχι να αποβούν μοιραία.
Αυτό, όμως, απαιτεί νέα πολιτική. Οσο οδηγούμαστε σε συγκρούσεις
μεταξύ εταίρων, τόσο κινδυνεύει το κοινό μας σπίτι.
Στα Βαλκάνια, οι περισσότερες χώρες δεν είναι σε θέση να
συμμαχήσουν με την Ελλάδα και την Κύπρο, πέρα από τη κοινή
συμμετοχή στην Ε.Ε. και το (σχεδόν ξεχασμένο) ΝΑΤΟ. Είναι πιθανό,
όμως, με εξαίρεση την ΠΓΔΜ, οι σχέσεις να παραμείνουν ομαλές. Οι
αραβικές χώρες αντιμετωπίζουν τεράστιες προκλήσεις και θα
ασχολούνται με αυτές για μεγάλο διάστημα. Αυτομάτως, η Τουρκία
γίνεται σημαντικότατος παράγοντας –πολιτικός και οικονομικός– στην
περιοχή. Κλείνοντας το μέτωπο με το Ισραήλ, και ίσως με τους
Κούρδους (οι οποίοι την Πέμπτη κήρυξαν εκεχειρία στον ένοπλο αγώνα
τους), η Τουρκία δεν έχει τίποτα να φοβάται εκτός από τον ίδιο της
τον εαυτό (ήτοι, την αναζωπύρωση εσωτερικών εντάσεων ή την
υπερθέρμανση της οικονομίας). Δεν είναι η Οθωμανική Αυτοκρατορία
των χρόνων της Ελληνικής Εθνέγερσης.
Αλλά ούτε ο κόσμος είναι όπως τότε – ούτε ο Ελληνισμός. Η Ελλάδα
και η Κύπρος είναι ανεπτυγμένες κοινωνίες, με θεσμούς, κανόνες και
δικαιοσύνη. Τα προβλήματά τους απορρέουν από την πλημμελή έως
αδιάφορη εφαρμογή τους, όχι από την ανυπαρξία τους, και από τη
μακρόχρονη νωθρότητα των πολιτικών και οικονομικών παραγόντων τους.
Το 2013 δεν είναι 1821: η εθνική ανοικοδόμηση δεν χρειάζεται να
ξεκινήσει από το μηδέν. Αρκεί να καταλάβουμε πού βρισκόμαστε, τι
θέλουμε και να σχεδιάσουμε την πορεία μας. Χρειάζεται
επανάσταση;