Το ξέσπασμα βίας στη Στοκχόλμη την περασμένη εβδομάδα, όπου
εκατοντάδες νεαροί με ξένη καταγωγή συγκρούονταν με την αστυνομία
για τουλάχιστον πέντε νύχτες, και η δολοφονία στρατιώτη στο Λονδίνο
από Βρετανούς νιγηριανής καταγωγής, δείχνουν ότι και στις πιο
προοδευτικές ευρωπαϊκές κοινωνίες, σε αυτές όπου μετανάστες έχουν
πετύχει τη μεγαλύτερη πρόοδο και ενσωμάτωση, το θέμα της συμβίωσης
διαφόρων ομάδων παραμένει δύσκολο και απρόβλεπτο. Αυτό έγινε σαφές
στις τρεις εβδομάδες ταραχών στη Γαλλία το 2005, όπου έφηβοι
δεύτερης γενιάς μεταναστών πυρπολούσαν αυτοκίνητα και κτίρια σε 274
πόλεις, διαμαρτυρόμενοι για τον κοινωνικό και οικονομικό αποκλεισμό
τους. Τα προβλήματα που απορρέουν από τη μετανάστευση είναι
πολύπλοκα και οι συνθήκες που τα προκαλούν αλλάζουν συνεχώς. Είναι
σημαντικό να διακρίνουμε ποια έχουν άμεση σχέση με το ζήτημα της
μετανάστευσης και ποια απορρέουν από τις ραγδαίες αλλαγές που
αντιμετωπίζουν οι περισσότερες ευρωπαϊκές κοινωνίες. Το ερώτημα
είναι αν η αίσθηση αποξένωσης πολλών νέων είναι θέμα φυλετικών,
θρησκευτικών ή εθνικών διαφορών, ή αν είναι προάγγελος ταραχών σε
ευρύτερα στρώματα της κοινωνίας λόγω κοινωνικών και οικονομικών
διαφορών.
Οπως τα άτομα, κάθε ομάδα που αισθάνεται πίεση παλινδρομεί σε πιο
πρωτόγονες συμπεριφορές· όταν φοβούνται, οι άνθρωποι αναζητούν τους
ομοίους τους για να συσπειρωθούν εναντίον του εχθρού. Σήμερα όλες
οι κοινωνίες στην Ευρώπη βρίσκονται υπό έντονη πίεση, επειδή οι
πολιτικές οικονομικής λιτότητας οδηγούν σε περικοπές κοινωνικών
προγραμμάτων και σε ακόμη μεγαλύτερη αίσθηση ανισότητας ανάμεσα
στους ολοένα και λιγότερους προνομιούχους και στην υπόλοιπη
κοινωνία. Η πίεση οδηγεί σε διακρίσεις, και αυτές σε αισθήματα
αποξένωσης, ταπείνωσης και οργής. Οι κοινότητες των μεταναστών
είναι από τις πρώτες που πλήττονται από την περικοπή κοινωνικών
προγραμμάτων, και αυτό καλλιεργεί αισθήματα στέρησης και αδικίας,
ενώ εντείνεται ο εθνικισμός πολλών γηγενών που αισθάνονται ότι οι
πλούσιοι (οι «τραπεζίτες», π.χ.) και οι μετανάστες, απειλούν την
ποιότητα ζωής και την εθνική ταυτότητά τους.
Ισως δεν είναι τυχαίο ότι οι πιο βίαιες εκδηλώσεις οργής και
εκδίκησης από παιδιά μεταναστών έχουν εκδηλωθεί σε χώρες όπου έγινε
η μεγαλύτερη προσπάθεια ενσωμάτωσης. Στην πιο δραματική περίπτωση,
στις 7 Ιουλίου του 2005, τέσσερις νέοι Βρετανοί με καταγωγή από το
Πακιστάν σκότωσαν 52 πολίτες στο Λονδίνο σε επιθέσεις αυτοκτονίας
με αυτοσχέδιες βόμβες. Την περασμένη Τετάρτη, δύο νέοι νιγηριανής
καταγωγής κατέσφαξαν νεαρό στρατιώτη στη μέση κεντρικού δρόμου στο
Λονδίνο. Και στις δύο περιπτώσεις υποτίθεται ότι τα κίνητρα ήταν
θρησκευτικά –οι δράστες έτσι δήλωσαν– αλλά το γεγονός ότι όλοι ήταν
δεύτερης γενιάς μετανάστες προσδίδει μια άλλη διάσταση στις
υποθέσεις. Αντιθέτως, με τους γονείς τους, αυτοί οι νέοι δεν
αισθάνονταν ευγνωμοσύνη για την ευκαιρία να βελτιώσουν τις ζωές
τους, ούτε αντιμετώπιζαν προβλήματα επιβίωσης. Φαίνεται ότι ως
«σχετικά» ασφαλείς είχαν την πολυτέλεια να αισθανθούν την
ταπείνωση, την αίσθηση ότι ήσαν διαφορετικοί από την υπόλοιπη
κοινωνία, την ανάγκη να επιδιώξουν σύνδεση με ομοίους οργισμένους.
Στη Σουηδία, η δεξιά κυβέρνηση των περασμένων εφτά χρόνων έχει
περικόψει κοινωνικές παροχές, λένε επικριτές της.
Το Διαδίκτυο παίζει καθοριστικό ρόλο στην αύξηση της βίας. Ενώ στις
πιο «πολυπολιτισμικές» κοινωνίες γενναιόδωρα κοινωνικά προγράμματα
βοηθούσαν στη «μείξη» και στην απώλεια της διαφορετικότητας μεταξύ
ομάδων, αυτό πήγαινε κόντρα στη φυσική ανάγκη να βρισκόμαστε με
τους ομοίους μας. Κάτω από την πίεση της στέρησης ή της αδικίας
ξύπνησε σε κάποιους η ανάγκη για επιστροφή στη θρησκεία, στο έθνος,
ή σε όποια άλλη ομάδα τους κάνει να αισθάνονται σημαντικοί και
χρήσιμοι. Πέρα από τις διαφορές μεταξύ ομάδων όσον αφορά την
ιστορική τους συνέχεια, τη γεωγραφική τους οντότητα, τους μύθους
τους, κ.ο.κ, το Διαδίκτυο επιτρέπει σε αυτούς τους τεμνόμενους
κύκλους της τριβής με άλλες ομάδες να υπάρχουν παντού ταυτόχρονα,
με ολέθριες συνέπειες. Είτε ψάχνοντας δεσμό με την αλ Κάιντα, είτε
με λευκούς ρατσιστές, όποιος θέλει βρίσκει συντρόφους για την τρέλα
του, σε σημείο που αποσυνδέεται από τον πραγματικό κόσμο γύρω του
και δικαιολογεί τις πράξεις του ως μέρος κάποιας μεγάλης
εκστρατείας.
Οι σημερινές βίαιες εκδηλώσεις από παιδιά μεταναστών είναι ίσως οι
πρώτες βολές σε έναν πόλεμο μεταξύ ομάδων αποξενωμένων νέων (και
όχι μόνο μετανάστες) σε μια δυστοπία που πρέπει να αποφευχθεί. Η
συζήτηση πρέπει να ανοίξει αμέσως. Και στην Ελλάδα.