Οι Ελληνες έχουμε μάθει να αυτοσχεδιάζουμε και να αυθαιρετούμε,
γνωρίζοντας ότι τίποτα δεν είναι σίγουρο, κανένα σημείο δεν είναι
σταθερό, ότι η επιβίωσή μας εξαρτάται από τις δικές μας δυνάμεις,
τις δικές μας κινήσεις και τις δικές μας συνεννοήσεις με άλλους,
ότι όλα παίζονται. Αυτός είναι ένας από τους λόγους που συχνά οι
Ελληνες ευημερούν όταν βρίσκονται σε πολιτείες όπου μπορούν να
σταθούν γερά στα πόδια τους και να αφοσιωθούν στην εργασία τους.
Οταν υπάρχει σοβαρό πλαίσιο, ο ταλαντούχος στον αυτοσχεδιασμό
μπορεί να σπρώξει τα όρια πιο πέρα, να ανοίξει νέους δρόμους, να
ξεχωρίσει.
Ο Αρχιμήδης σημείωσε ότι αν σταθείς στο σωστό σημείο, με έναν μοχλό
μπορείς να κουνήσεις ολόκληρη τη Γη. Οταν, όμως, κανένα σημείο δεν
είναι σταθερό, βρίσκεσαι στην Ελλάδα του σήμερα, η οποία σείεται
μόνη της. Από τα σημαντικότερα ζητήματα έως τα επουσιώδη, δεν
ξέρουμε τι ισχύει, τι συμβαίνει. Από τις τελευταίες παλινωδίες γύρω
από την ανάγκη ή μη να συλλέγουμε αποδείξεις για να πετύχουμε
φοροελάφρυνση, έως τις προβλέψεις για οικονομική ανάκαμψη, από την
αγωνία για την επόμενη δόση των δανείων έως την πολιτική
αβεβαιότητα, μάθαμε να μην εμπιστευόμαστε κανέναν, να αποφασίζουμε
μόνοι την πορεία μας. Σε άλλα θέματα, όπως η νομιμοποίηση
παρανομιών (π.χ. η «τακτοποίηση» αυθαίρετων κτισμάτων), μάθαμε τα
«οφέλη» της αυθαιρεσίας. Αυτά οδηγούν στη διαμόρφωση τακτικής για
ατομική επιβίωση, αλλά αυτή η νοοτροπία συνέβαλε στη χρεοκοπία και
υπονομεύει την προσπάθεια για εθνική ανοικοδόμηση.
Γνωρίζαμε ότι η χώρα δεν είχε σχέδιο να αποφύγει την οικονομική
κατάρρευση, αλλά ούτε και την κυβερνητική και κρατική ραχοκοκαλιά
για να εφαρμόσει κάποιο σοβαρό σχέδιο. Οταν η κατάρρευση έφερε την
τρόικα με τα δικά της σχέδια, αντιμετωπίσαμε άλλη μια απογοήτευση:
και αυτά τα σχέδια ήταν αναξιόπιστα, ενώ και η πολιτική τάξη και οι
κρατικοί θεσμοί δεν κατάφεραν να τα εφαρμόσουν. (Θα μπορούσε να πει
κανείς ότι όταν τα σχέδια είναι ακατάλληλα είναι ευτύχημα όταν δεν
εφαρμόζονται, αλλά έτσι δεν θα μάθουμε τι θα γινόταν αν υπήρχε
εκτελεστική δύναμη για να εφαρμοστεί το πρόγραμμα). Αυτό που
μάθαμε, πάντως, πριν και μεσούσης της κρίσεως είναι ότι χωρίς
εκτελεστική δύναμη δεν μπορεί να εφαρμοστεί κανένα πρόγραμμα, ενώ
όταν δεν υπάρχει πρόγραμμα η εκτελεστική δύναμη είναι περιττή.
Ο λόγος είναι ότι ούτε στην πολιτική, ούτε στη γραφειοκρατία, ούτε
στη Δικαιοσύνη και άλλους θεσμούς φάνηκε να υπάρχουν σταθερά σημεία
και κόκκινες γραμμές, όπου κάποιοι λειτουργοί θα μπορούσαν να
αποτρέψουν κάτι που δεν έπρεπε να συμβαίνει, ή να προωθήσουν όσα θα
έπρεπε να γίνουν, χωρίς να φοβούνται για τη θέση τους. Επειδή οι
μηχανισμοί του κράτους και του δημόσιου τομέα γενικότερα ήταν
ανέκαθεν πεδίο πολιτικής φαυλότητας και παρέμβασης, το κύρος των
θέσεων υπονομεύθηκε, όπως και οι ικανότητες των λειτουργών και
υπαλλήλων. Χωρίς αξιόπιστη αξιολόγηση, χωρίς σαφές αντικείμενο
υπευθυνότητας, χωρίς όρια μεταξύ τους, χωρίς την προστασία που θα
παρείχε ένα υγιές γραφειοκρατικό σύστημα στους υπαλλήλους του,
ελάχιστοι αισθάνονται την ασφάλεια και την υποχρέωση να αναλάβουν
και να διεκπεραιώσουν δύσκολα θέματα. Την ίδια ώρα, ενώ μισθοί και
συντάξεις μειώνονται, ενώ εντείνεται η εργασιακή τους ανασφάλεια,
οι άνθρωποι αυτοί καλούνται να αναλάβουν όλο και πιο δύσκολους
ρόλους.
Η έλλειψη σταθερότητας και ασφάλειας επηρεάζει και τους πολίτες και
εντείνει τη δυσπιστία τους προς την εξουσία και τα προγράμματά της.
Οι ζωές τους αλλάζουν συνεχώς προς το χειρότερο, ενώ επανειλημμένως
βλέπουν να διαψεύδονται προβλέψεις για ανάκαμψη. Οι παλινωδίες και
ασάφειες στην κυβερνητική πολιτική (σε διαδοχικές κυβερνήσεις),
καθώς και ο τρόπος που η τρόικα ακυρώνει κυβερνητικές αποφάσεις και
επιβάλλει τη δική της πολιτική, εντείνουν την αίσθηση ότι κανείς
δεν ξέρει τι γίνεται, ότι είναι μόνοι τους πάλι.
Μέσα σε αυτό τον απρόβλεπτο και εχθρικό κόσμο, οι πολίτες
δυσκολεύονται να πάρουν αποφάσεις, να πειστούν ότι κάποια στιγμή τα
πράγματα θα βελτιωθούν. Τέτοιες ώρες είναι απολύτως αναγκαίο να
υπάρξουν ηγέτες που θα βγουν μπροστά και θα πείσουν τον κόσμο ότι
έχουν σχέδιο – σχέδιο το οποίο μπορούν να εφαρμόσουν αλλά και που
θα ολοκληρωθεί σε συγκεκριμένο χρόνο. Μόνο έτσι θα μπορεί να
εδραιωθεί αίσθημα σιγουριάς, το οποίο σήμερα δεν υπάρχει – ούτε
στην Ελλάδα ούτε στην Ευρώπη. Υστερα, κάθε αλλαγή στον δημόσιο
τομέα πρέπει να στοχεύει στη δημιουργία μιας ικανής, ανεξάρτητης
και αξιόπιστης ραχοκοκαλιάς της χώρας.