Καθώς η ελληνική κυβέρνηση, τώρα, στις αλκυονίδες του 4ου Μ.Π. χρόνου (Μετά Πτώχευσης) προσπαθεί να σφυρηλατήσει μιαν αφήγηση ελπίδας και αναζωογόνησης, έχει ενδιαφέρον να ρίξουμε μια ματιά σε έναν από τους κινδύνους που ελλοχεύουν στα αμέσως επόμενα χρόνια, οι οποίοι είναι πολλοί και περιλαμβάνουν και το ενδεχόμενο οι πολίτες όντως να πιστέψουν την αφήγηση που τώρα, στις αλκυονίδες του 4ου Μ.Π. χρόνου, προσπαθεί να σφυρηλατήσει η κυβέρνηση.
Ο κίνδυνος για τον οποίο θέλω να γράψω είναι ο εξής:
Το ενδεχόμενο να εντοπιστούν στην Ελλάδα μεγάλα και εκμεταλλεύσιμα κοιτάσματα πετρελαίου ή φυσικού αερίου.
Πολλοί προσβλέπουν στο ενδεχόμενο αυτό με λαχτάρα, σαν να κάθεται η χώρα πάνω σε μια θάλασσα από χρήμα που, αν την εκμεταλλευτεί, θα εξασφαλίσει εύκολη ευμάρεια στον λαό για παντοτινά, πράγμα που είναι ο πυρήνας του Greek Dream άλλωστε.
Η παγκόσμια πραγματικότητα, δυστυχώς, λέει άλλα.
Υπάρχουν αυτή τη στιγμή 24 χώρες στον κόσμο που στηρίζουν την οικονομία τους στην ενέργεια (άνω του 60% των εξαγωγών τους είναι πετρέλαιο ή φυσικό αέριο). Από αυτές, οι 23 δεν είναι Δημοκρατίες. Είναι καλά τεκμηριωμένο το φαινόμενο πια, έχει και όνομα: «Resource curse». «Η κατάρα των πόρων». Οι χώρες που έχουν φυσικό πλούτο τείνουν να κυβερνώνται από αυταρχικά καθεστώτα και οι λαοί τους στερούνται βασικών ελευθεριών.
Υπάρχουν διάφοροι λόγοι γι’ αυτό, παραδόξως καθόλου πολιτισμικοί, αλλά αμιγώς οικονομικοί: μια εξωγενής πηγή πλούτου που ελέγχεται εξ ολοκλήρου από το κράτος είναι αυτονόητη γεννήτρια διαφθοράς. Ο πυρήνας της οικονομικής δραστηριότητας στρεβλώνεται, στρέφεται από την παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών στη νομή των εσόδων από τις εξαγωγές του φυσικού πλούτου. Η κρατική εξουσία γιγαντώνεται, η ισχύς της πολλαπλασιάζεται και, καθώς ο προϋπολογισμός του κράτους παύει να εξαρτάται από τη φορολογία του λαού, οι πολίτες απομακρύνονται από την κυβέρνησή τους και η λογοδοσία αποδυναμώνεται. Χώρες που ήταν ανελεύθερες όταν ανακάλυψαν πετρέλαιο στο υπέδαφός τους δεν έχουν πάψει να είναι ανελεύθερες, και κατά κανόνα έγιναν πιο διεφθαρμένες.
Οπότε τι σημαίνει αυτό για μια χώρα όπως η Ελλάδα;
Για να μελετήσουμε το σενάριο και να αξιολογήσουμε τις πιθανότητες, μπορούμε να κοιτάξουμε το παράδειγμα της μιας χώρας που στηρίζει τις εξαγωγές της στο πετρέλαιο και το φυσικό αέριο και δεν είναι χούντα: Της Νορβηγίας.
Η Νορβηγία είναι ανάμεσα στις πλουσιότερες χώρες του κόσμου, και ταυτόχρονα μια από τις περισσότερο δημοκρατικές. Η κρίσιμη διαφορά της με τις υπόλοιπες 23 αμιγώς πετρελαιοπαραγωγούς χώρες είναι πως, όταν ανακαλύφθηκε πετρέλαιο στο υπέδαφός της, ήταν ήδη πλούσια, και είχε ήδη μια βαθιά δημοκρατική παράδοση 70 χρόνων.
Η Ελλάδα, θα μπορούσε να πει κανείς, έχει μια δημοκρατική παράδοση 40 χρόνων. Και ανήκει και στην Ευρωπαϊκή Ενωση, έναν από τους σημαντικότερους θεματοφύλακες της Δημοκρατίας στον κόσμο. Και είναι -ακόμα και σήμερα, σε σχέση με τον υπόλοιπο πλανήτη- σχετικά πλούσια. Ενα ξαφνικό δωράκι στο ΑΕΠ από τα έγκατα της γης θα μπορούσε να της λύσει πολλά προβλήματα.
Η Ελλάδα, όμως, δεν είναι Νορβηγία. Η Δημοκρατία της, όπως έγραψα την προηγούμενη εβδομάδα, είναι μεν καθιερωμένη, αλλά ακόμα ευάλωτη. Είναι η πιο διεφθαρμένη χώρα της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Σύμφωνα με την ετήσια έκθεση του Fund For Peace, που δημοσιεύτηκε την προηγούμενη Τρίτη, η Ελλάδα είναι το 138ο «πιο αποτυχημένο» κράτος σε μια λίστα 178 κρατών που κατατάσσονται ανάλογα με το πόσο «failed states» είναι, και άρα τοποθετείται πιο ψηλά (και άρα είναι πιο «αποτυχημένη») από χώρες λιγότερο δημοκρατικές όπως η Ουγγαρία, το Κατάρ και η Σιγκαπούρη (η Νορβηγία σ’ αυτή τη λίστα είναι 3η από το τέλος). Αν στην Ελλάδα βρισκόταν πετρέλαιο, κι αν το ήδη γιγάντιο και διεφθαρμένο κράτος αποκτούσε έναν αναπάντεχο μποναμά προς διανομή, ποιος θα καλούνταν να το διαχειριστεί;
Το -δημοκρατικά εκλεγμένο- ελληνικό πολιτικό προσωπικό, οι Λιάπηδες κι οι Τσοχατζόπουλοι και οι υπόλοιποι, οι σημερινοί και οι παλαιότεροι, έχοντας να διαχειριστούν μια οικονομία μεγέθους ταπεινού, κατάφεραν να την κάνουν την πιο διεφθαρμένη ανάμεσα στις άλλες δυτικές Δημοκρατίες, και τελικά να την πτωχεύσουν. Αν το πολιτικό προσωπικό που διαμορφώνεται σήμερα -τους βλέπετε, τους ψηφίζετε- αποκτήσει στη διάθεσή του μια οικονομία μεγέθους μεγαλύτερου, τι πιστεύετε ότι θα την κάνουν;
Δεν ξέρω αν η ίδια η Ελληνική Δημοκρατία θα κινδύνευε αν βρισκόταν πετρέλαιο στην Ελλάδα. Ωστόσο, το σενάριο ενός ακόμα πιο γιγάντιου κράτους-πατερούλη που θα χάριζε άκοπο πλούτο στην ελίτ και στους εξαρτημένους ψηφοφόρους/πελάτες θα ήταν το πιθανότερο. Αυτό το δωράκι της φύσης θα γινόταν δεκανίκι για τη διαιώνιση της διαφθοράς και της πελατειακής δημοκρατίας ετούτης της χώρας και σε ένα μέλλον χωρίς μνημόνια – κάτι που, απ’ ό,τι φαίνεται, είναι και για πάρα πολλούς ψηφοφόρους το ζητούμενο.