Εως πρόσφατα, οι επιστήμονες πίστευαν ότι η ικανότητα αναγνώρισης προσώπων απαιτούσε ένα μεγάλο εγκέφαλο θηλαστικού. Σύμφωνα όμως με το περιοδικό Scientific American (τεύχος Δεκεμβρίου), έρευνες πάνω σε σφήκες, μέλισσες και άλλα παρεμφερή έντομα με μικροσκοπικό εγκέφαλο έδειξαν ότι διαθέτουν την ίδια ικανότητα. Μάλιστα, έχουν αναπτύξει ένα μηχανισμό αναγνώρισης προσώπων ο οποίος φαίνεται ότι δεν διαφέρει και πολύ από τον ανθρώπινο. Ειδικά η σφήκα polistes fuscatus διαθέτει ξεχωριστά σημάδια στο πρόσωπό της (λέμε «πρόσωπο» για ένα έντομο, άραγε;) τα οποία οδήγησαν τους επιστήμονες στο συμπέρασμα ότι χρησιμεύουν σαν σημεία αναγνώρισης: έτσι ξεχωρίζουν συντρόφους της ίδιας φωλιάς και συμπεριφέρονται ανάλογα. Ωστόσο, όπως και ο άνθρωπος, οι σφήκες αυτές αναγνωρίζουν ένα πρόσωπο στην ολότητά του και όχι παρατηρώντας ξεχωριστά κάθε τέτοιο χαρακτηριστικό. Η ανακάλυψη αυτή ενδεχομένως να παίξει ρόλο στην εξέλιξη του μηχανισμού αναγνώρισης προσώπων που διαθέτουν software συστήματα.
Το μυστήριο του ανθρώπινου προσώπου: όταν ερωτευόμαστε, ερωτευόμαστε πρόσωπο ή κορμί, αύρα, γοητεία, φωνή, χειρονομίες; Και τι θα ήταν αυτά χωρίς τα μάτια, το στόμα, τις συσπάσεις του προσώπου; Κι όταν κάνουμε έρωτα, κάνουμε έρωτα με το κορμί του άλλου ή (και) με το πρόσωπό του; Συχνά, για τα σεξουαλικά εθισμένα άτομα λένε ότι «δεν βλέπουν πρόσωπο», μονάχα κορμί. Και τι θα ήταν ο Νάρκισσος χωρίς το πρόσωπο που ο ίδιος πόθησε και λάτρεψε;
«Εχω πρόσωπο», έλεγαν οι παλαιοί όταν ήθελαν να πουν ότι τυγχάνουν εμπιστοσύνης, εκτίμησης και αναγνωρισιμότητας. Οι δε δήμιοι ή οι προδότες, κατά κανόνα έκρυβαν τα πρόσωπά τους με μια κουκούλα. Και οι απρόσωπες μορφές στα έργα του Ντε Κίρικο γιατί έχουν κάτι φασματικό; Οπως επίσης η δυστυχισμένη κόρη του επιστήμονα στο νοσηρό αριστούργημα του Ζορζ Φρανζού «Μάτια χωρίς πρόσωπο» (1959); Η κλασική ταινία μου θυμίζει πάντοτε τις αποκρουστικές φωτογραφίες των παραμορφωμένων στρατιωτών του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου: εφιαλτικές φιγούρες οι βετεράνοι αυτοί, προτιμούσαν την κουκούλα όταν βρίσκονταν σε δημόσια θέα. Σαν να μην υπάρχουν. Λες και μεταβλήθηκαν σε φαντάσματα.
Πώς θα ήταν να ξυπνούσατε μια μέρα και κανένας να μη σας αναγνώριζε; Θα νιώθατε σαν ήρωας της «Ζώνης του Λυκόφωτος». Εκείνο το παλαιό «έχω πρόσωπο», λοιπόν, υπερβαίνει την κοινωνική αναγνώριση. Είναι υπαρξιακή, μεταφυσική συνθήκη. Οι σφήκες το αγνοούν, αλλά το πρόσωπο είναι αυτό που μας καθιστά ανθρώπινους. Ο θεός των χριστιανών μυστικών, των Εβραίων και των μουσουλμάνων εννοείται ότι δεν είναι δυνατόν να έχει πρόσωπο.