Του ΔΗΜΗΤΡΗ ΚΑΡΑΒΕΛΛΑ*
Αυτές τις μέρες βρίσκεται σε διαβούλευση το τρίτο μέσα στην τελευταία δεκαετία νομοσχέδιο μεταβολής της νομοθεσίας για τον χωρικό σχεδιασμό και (τουλάχιστον) το τέταρτο για θέματα πολεοδομικής οργάνωσης και δόμησης.
Στη χώρα μας, δυστυχώς οι νόμοι ψηφίζονται για να αλλάξουν από την επόμενη κυβέρνηση ή ακόμα και από τον επόμενο αρμόδιο υπουργό. Οι απανωτές αυτές μεταβολές του θεσμικού πλαισίου αποτελούν μεγάλο πλήγμα για την ασφάλεια δικαίου, τη χρηστή διακυβέρνηση και, σε τελική ανάλυση, την ίδια την ανάπτυξη της χώρας. Παρότι στη διαπίστωση αυτή θα συμφωνήσουν πολλοί, η πρακτική αυτή συνεχίζεται διαχρονικά και διακομματικά. Οπως και να ’χει, το συγκεκριμένο νομοσχέδιο του ΥΠΕΝ έχει σίγουρα ορισμένα στοιχεία αξιοπρόσεκτα, ιδίως σε σχέση με τον περιορισμό που επιχειρεί στη μεγαλύτερη πληγή για την ελληνική φύση και το τοπίο: την εκτός σχεδίου δόμηση.
Το νομοσχέδιο καταφέρνει να υποστηρίξει και να «επιβεβαιώσει» την πάγια νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας: τα εκτός σχεδίου οικόπεδα «κατ’ αρχήν δεν προορίζονται για δόμηση». Παρ’ όλα αυτά, στο νομοσχέδιο δεν επιχειρούνται οι μεγάλες τομές στην κλιματική θωράκιση της χώρας, όπως η προστασία κρίσιμων οικοσυστημάτων ως φυσικών λύσεων για αντιμετώπιση κλιματικών καταστροφών. Παρά το γεγονός ότι η Ελλάδα αποφεύγει συστηματικά να κυρώσει το πρωτόκολλο «για την ολοκληρωμένη διαχείριση των παράκτιων ζωνών της Μεσογείου» (απόφαση Συμβουλίου 2009/89/ΕΚ), είναι πλέον απαραίτητη η εφαρμογή των προνοιών του, με πρώτη και πλέον επείγουσα τη θέσπιση αδόμητης ζώνης τουλάχιστον 100 μ. από τη γραμμή του αιγιαλού για κάθε νέα κατασκευή.
Οπως εδώ και πολλά χρόνια υποστηρίζουμε, το δικαίωμα για δόμηση με μόνο κριτήριο το μέγεθος του οικοπέδου είναι κορυφαία αιτία περιβαλλοντικής υποβάθμισης στην Ελλάδα. Το 2011, όταν ψηφιζόταν ο νόμος 3937 για τη βιοποικιλότητα, είχαμε σημειώσει σε κοινή ανακοίνωση με άλλες εννέα περιβαλλοντικές οργανώσεις ότι το δικαίωμα για διάσπαρτη δόμηση με μόνο κριτήριο το μέγεθος του οικοπέδου έχει υποβαθμίσει ανεπανόρθωτα την ελληνική ύπαιθρο, έχει κατακερματίσει σημαντικά οικοσυστήματα και δίνει κίνητρο για καταπατήσεις και δασικούς εμπρησμούς. Δημιουργεί επίσης την αίσθηση ότι «όπου γης, οικόπεδο».
Στο WWF έχουμε το λυπηρό «προνόμιο» να βλέπουμε τις πληγές που προκαλεί η εκτός σχεδίου δόμηση κάθε μέρα. Είτε δουλεύοντας επιτόπου, στο «πεδίο» όπως λέμε, είτε αποτυπώνοντας χαρτογραφικά τις αλλαγές στις καλύψεις γης ανά την ελληνική επικράτεια, βλέπουμε το σαρωτικό αποτύπωμα της εκτός σχεδίου δόμησης σαν μια έρπουσα πληγή για τη φύση και σίγουρα ως πηγή αυθαιρεσίας, παρανομίας και καταπατήσεων.
Ομως και για τη σωστή ανάπτυξη της χώρας είναι καταστροφική η εκτός σχεδίου δόμηση. Εκτός από την προφανή επιβάρυνση της εθνικής οικονομίας με την υποχρέωση εξυπηρέτησης με υποδομές και δίκτυα οικισμών που ξεφυτρώνουν σαν παράσιτα όπου γης, η εκτός σχεδίου χωροθέτηση βιομηχανικών δραστηριοτήτων υποσκάπτει την ανταγωνιστικότητα και την καινοτομία που επιτυγχάνεται μέσα από τις επιχειρηματικές συνέργειες, ενώ εκτοξεύει το αποτύπωμα σε φυσικούς πόρους και πρώτες ύλες. Οπως σημειώσαμε προ ημερών στην παρέμβασή μας επί του αναπτυξιακού σχεδίου της Επιτροπής Πισσαρίδη, «το ιδιότυπο καθεστώς τής εκτός σχεδίου βιομηχανικής και μεταποιητικής δραστηριότητας αποτελεί μείζονα χωροταξική στρέβλωση, με σημαντικές οικονομικές και περιβαλλοντικές προεκτάσεις. (…) Μόνο αν λάβει κανείς υπόψη το τεράστιο πρόβλημα των διάσπαρτων χωματερών και χώρων ανεξέλεγκτης απόρριψης επικίνδυνων αποβλήτων, παράνομη δραστηριότητα η οποία έχει επισύρει σειρά καταδικών της χώρας από το Δικαστήριο της Ε.Ε. και έχει ως αποτέλεσμα την επιβολή στην Ελλάδα ατιμωτικών ποινών και μεγάλων προστίμων, είναι φανερό το περιβαλλοντικό αδιέξοδο αυτής της πολιτικής».
Η πρόθεση του ΥΠΕΝ να βάλει φρένο στην εκτός σχεδίου δόμηση είναι αναγκαία. Παρότι οι σχετικές διατάξεις του νομοσχεδίου θα μπορούσαν να είναι πιο γενναίες, ήδη ο όγκος και το περιεχόμενο των σχολίων που έχουν κατατεθεί στη διαβούλευση ειδικά για το θέμα αυτό, δείχνει την πίεση που υπάρχει εκεί έξω για διατήρηση του status quo ή και περαιτέρω επιδείνωση. Για το καλό του τόπου, για να κλείνουν επιτέλους ορισμένες πληγές για το περιβάλλον, εύχομαι η κυβέρνηση να μην κάνει πίσω σε αυτό το σημαντικό μέτωπο.
* Ο κ. Δημήτρης Καραβέλλας είναι γενικός διευθυντής του WWF Ελλάς.