«Την τύχη του κάθε λαός την κάνει μοναχός του / κι όσα του κάνει η τρέλα του, δεν του τα κάν’ οχτρός του». l Το κρητικό αυτό δίστιχο θυμήθηκα ακούγοντας τον πρωθυπουργό να αναγγέλλει νέους εξοπλισμούς. l Σκέφτηκα τον φόβο μας καθ’ όλη τη διάρκεια της δεκαετούς Κρίσης, l ότι «Δεν μπορεί· είναι απίθανο να μην εκμεταλλευτεί την ευκαιρία ο γείτονας που συνέχεια καραδοκεί να μας πιάσει σε κατάσταση αδυναμίας l – την οποία σχεδόν πάντα προκαλεί η απερισκεψία μας». l Ιδού τι ζούμε τα τελευταία χρόνια, ιδίως τον τελευταίο ενάμιση μήνα. l Και τρέχουμε για εξοπλισμούς τώρα, την ώρα μηδέν. l
Το δίστιχο αυτό είχε σημειώσει ο Γιώργος Σεφέρης στο ημερολόγιό του (17/8/1966), l αλλά το αναφέρει και στη «Συνομιλία με τον Φαβρίκιο» (Δοκιμές Β΄) που είχε γράψει την ίδια εποχή μετά τον θάνατο του Γιώργου Θεοτοκά. l Εκεί μάλιστα προσθέτει και το σχόλιο: l «Μου φάνηκε τόσο στέρεο, που ευχήθηκα να το ιδώ γραμμένο και στ’ ανώφλι των πυλών της Βουλής των Ελλήνων». l
Οι ημερολογιακές σημειώσεις που κρατούσε ο Σεφέρης περιλαμβάνονται κυρίως στη γνωστή σειρά «Μέρες» l που άρχισε να εκδίδεται (Ικαρος) το 1974 «Μέρες, Α΄ 1925 – 1931», και ολοκληρώθηκε μόλις πριν από μερικούς μήνες με τον 9ο τόμο «Μέρες, Θ΄ 1964 – 1971». l Εδώ οι σημειώσεις των τελευταίων χρόνων της ζωής του, l αφού πέθανε 20 Σεπτεμβρίου 1971 l – σαν σήμερα δηλαδή πριν από 49 χρόνια. l Η πάνδημη κηδεία του είχε εξελιχθεί σε μεγαλειώδη πομπή-διαδήλωση κατά της δικτατορίας. l
Διαβάζοντας τον τελευταίο αυτό τόμο των ημερολογίων του Σεφέρη, l κάποια στιγμή άρχισα να σημειώνω φράσεις του ή εκτενέστερα αποσπάσματα, l όπως ανέκαθεν μου συνέβαινε με την ποίηση ή τα πεζά του, l πράγμα που γενικά δεν συνηθίζω διαβάζοντας. l Ο Σεφέρης όμως, δεν ξέρω, διεγείρει. l Και παρ’ όλη την αποσπασματική, και κρυπτική καμιά φορά, υφή της ημερολογιακής του γραφής, τον απολαμβάνεις. l Αυτό οφείλεται βέβαια και στην επιμέλεια της έκδοσης, ιδιαίτερα στον πλούσιο, εξαιρετικά διαφωτιστικό υπομνηματισμό και σχολιασμό των καταγραφών του, l έργο απαιτητικό, κοπιώδες, που έφερε σε υποδειγματικό πέρας η Κατερίνα Κρίκου-Davis, l ταγμένη στη μελέτη και έκδοση του σεφερικού έργου, καθώς και στην ταξινόμηση και καταλογογράφηση του αρχείου του στη Γεννάδειο. l Σπουδαία εργασία. l
Μνήμη Σεφέρη, λοιπόν, με αφορμή αυτή την έκδοση και το «Σαν σήμερα, πριν από 49 χρόνια». l Οι σημειώσεις που κράτησα από τις τελευταίες του «Μέρες» γεμίζουν σελίδα ολόκληρη της «Κ». l Το ακαριαίον της στήλης όμως δεν επιτρέπει ούτε καν όσα γράφει, μόλις είδε το φιλμ «Ζορμπάς», για τον Καζαντζάκη l – που δεν τον πάει καθόλου: l «Ψεύτικη γλώσσα, ψεύτικες πόζες, απομιμήσεις αισθημάτων…». l Μου θύμισε αυτά που μου έλεγε για τον «παραμυθά» Καζαντζάκη, που εγώ θαύμαζα l («είναι που είσαι νέος ακόμα»), l ο αείμνηστος καθηγητής μου στη Φιλοσοφική Αθηνών Νικόλαος Τωμαδάκης. l Ούτε τι λέει για τον Σικελιανό, που αγαπά και τιμά, αλλά βλέποντας στο Ηρώδειο τη «Σίβυλλά» του αναστενάζει: l «Θα πεθάνω χωρίς να καταλάβω τι γυρεύουν, τι αγαπούν οι σύγχρονοί μου αστοί στην Ελλάδα. Ποια είναι τα γούστα τους (…). l Γιατί να επιμένουμε να δείχνουμε τα ελαττώματά του κι όχι τα προτερήματά του;». l Το ακαριαίον της στήλης l και η δημοσιογραφική σαύρα, να λέγεται, l επιλέγουν μόνο αυτές τις δυο, «γαργαλιστικές», σημειώσεις του. l Πού η στάση του στη Δικτατορία, τα φαρμάκια που υπέφερε ότι «πήρε το Νομπέλ με τα διπλωματικά μέσα» l ή ακόμα και «πουλώντας την Κύπρο»(!), ως πρέσβης μας στο Λονδίνο… l Πού τα λόγια του για σημαντικά πρόσωπα και σημαντικότερα πράγματα, l πού η τίμια ματιά του για τραύματα της χώρας και των ανθρώπων της.