Πού οδηγεί ο πολλαπλασιασμός των αρνητών της πανδημίας; Πολλοί συγκρίνουν το επερχόμενο μέλλον μας με τις εποχές του ’20 και του ’30, όταν η ανασφάλεια μετά τον πόλεμο, τη γρίπη, τις στερήσεις έκανε τους ανθρώπους να αναζητήσουν στον ολοκληρωτισμό απαντήσεις. Πόσο πιθανό είναι το κύλισμα του κόσμου σε έναν κυρίαρχο λαϊκισμό, έναν αναβιώσαντα πρωτοστατούντα αυταρχισμό; Πάντως, στο άγνωστο ακόμη βάρος της σκιάς του θανάτου, της ανέχειας, της πείνας, προστίθενται η ένταση και η υφή της σημερινής άρνησης: τότε, η πανδημία ξέσπασε εν μέσω πολεμικής φρενίτιδας, ενισχύοντας το φυλετικό μίσος, τις ταραχές, τη βία, όμως ουδείς χρειάστηκε να πεισθεί ότι η γρίπη υπήρχε.
Είναι μια εκσυγχρονισμένη μορφή άρνησης (αναφέρεται και ως μετα-άρνηση). Οι κεφαλές της κοπιάζουν να συγκεντρώσουν τα δικά τους (ψευδο)επιστημονικά δεδομένα με τα οποία θα επιτεθούν στην επιστήμη. Πλείστοι όσοι οπαδοί ακολουθούν, με τη βοήθεια του ανεξέλεγκτου διαδικτυακού βασιλείου. Στηρίζονται πάνω στην ηθική (ψευδο)βάση της πολιτικο-οικονομικής καθαρότητας, διατεινόμενοι ότι η δική τους γνώση δεν συνδέεται με ανθρώπινα συμφέροντα. (Αραγε, πόσο εφικτός είναι ο διαχωρισμός των ανθρώπινων συμφερόντων από το πώς παρατηρούμε τον κόσμο;). Και δεν ηττώνται. Μοιάζει αδιαπέραστος ο θώρακας της βαθιάς επιθυμίας για ανασύσταση της πραγματικότητας, αναδιάταξη του κόσμου. Είναι τόσο σφοδρή η ανάγκη υπεράσπισης του ανορθόδοξου, που δεν κάμπτεται ούτε μπροστά στο αφυπνιστικό ράπισμα του θανάτου.
Τρομακτικές ήταν πάντα οι πιέσεις που ασκούσαν οι νέες ασθένειες στις κοινωνίες, δοκιμάζοντας τις αντοχές τους στο αιφνίδιο και ξεγυμνώνοντας βαθύτερες φοβίες. Μετριόνταν ως επιβεβαίωση των λαθών και της φαυλότητας της εξουσίας. Ομως σε εποχές με λίγα επιστημονικά όπλα. Ο Διαφωτισμός ελευθέρωσε την έρευνα από τα δόγματα, ωστόσο, καιρό τώρα, αναπτύσσεται μια ανησυχαστική αντίστροφη διαδικασία. Και πάλι άρνηση, αυτή τη φορά μιας επιστήμης «πολιτικά καθοδηγούμενης, αντίθετης προς τις ανθρώπινες αξίες», «αυστηρής και αδιάφορης για το σύνολο, φερμένης από πεδία ανοίκεια και απόμακρα». Αυτο-εξαπάτηση που έχει μεταμορφωθεί σε κοσμοθέαση.
Αρνηση της πραγματικότητας σημαίνει αποφυγή μιας οδυνηρής εμπειρίας, μιας ταπεινωτικής αλήθειας. Είναι ένας αυτόματος μηχανισμός άμυνας στη σύγχυση του γίγνεσθαι, στις αγωνίες της ιστορίας, μια τακτική απόκρουσης όσων απειλούν να καταρρίψουν ιδέες κρίσιμες για την ταυτότητα του ατόμου.
Αλλά είναι εξαιρετικά επικίνδυνη. Με άμεσες βλάβες. Τις μετράμε καθημερινά. Τις διαπιστώσαμε στη Νότια Αφρική όταν ο Τάμπο Μπέκι επηρεασμένος από τους αρνητές του έιτζ απέρριψε προγράμματα θεραπείας με αντιρετροϊκά φάρμακα οδηγώντας στον θάνατο 330.000 ανθρώπους. Τις καταγράψαμε στο πρόσφατο ξέσπασμα επιδημίας ιλαράς μετά τη διασπορά της ψευδο-είδησης ότι το εμβόλιο MMR προκαλεί αυτισμό. Συχνότερες είναι οι έμμεσες βλάβες. Αν οι αρνητές της κλιματικής αλλαγής δεν κατάφεραν να ανατρέψουν τη γενική επιστημονική παραδοχή ότι αυτή υφίσταται, εντούτοις προσέφεραν στήριξη σε όσους αντιτίθενται στη λήψη άμεσων ριζικών μέτρων, περιπλέκοντας το πλέον άτακτο εγχείρημα σωτηρίας. Η άρνηση της σφαγής της Σρεμπρένιτσα ή ακόμη περισσότερο του Ολοκαυτώματος δεν ανέτρεψε τα αδιαμφισβήτητα ιστορικά γεγονότα, αλλά δημιούργησε μια τάση αποκατάστασης των ναζί, ένα κλίμα μίσους και υποψιών προς τους επιζήσαντες των γενοκτονιών και τους απογόνους τους. (Ο Ιρβινγκ σήμερα εξακολουθεί να γράφει και να διδάσκει αθόρυβα, κρύφιος θερμαστής της άρνησης, ήρωας για τους υποστηρικτές του, ως επιζήσας «των προσπαθειών του εβραϊκού κατεστημένου να τον φιμώσει»). Η τουρκική μη αναγνώριση της γενοκτονίας των Αρμενίων δεν τη διέγραψε από τα παγκόσμια ιστορικά κατάστιχα αλλά δημιούργησε στην Τουρκία ένα κλίμα εχθρότητας προς τους σημερινούς Αρμένιους.
Βλάβη προκαλούν και άλλες μορφές άρνησης, που δεν εκκινούν από το μίσος, όπως η άρνηση της θεωρίας της εξέλιξης, της επιστημονικής αφήγησης της δημιουργίας, της σφαιρικότητας και της ηλικίας της Γης, όμως ενισχύουν τη δυσπιστία προς την επιστήμη, γιγαντώνουν την υποψία ότι τίποτα δεν είναι όπως φαίνεται, και τροφοδοτούν άλλες αρνήσεις που υπονομεύουν τη χάραξη πολιτικών βάσει τεκμηρίων.
Οι αρνήσεις μας κάνουν να αναρωτηθούμε ξανά για το ποιόν του είδους μας, με τις ίδιες αποκαρδιωτικές διαπιστώσεις. Το ζήτημα, σε κάθε κρίση, είναι πόσο ανθεκτικά είναι τα εμπόδια που θέτουν οι ανορθολογισμοί, οι ηθικές μεταμφιέσεις, τα παράδοξα οράματα, και πόσο διακριτή η έξοδος κινδύνου.