Η 87χρονη Ρουθ Μπέιντερ Γκίνσμπεργκ είχε αποκτήσει μυθική διάσταση πολύ πριν από τον θάνατό της την περασμένη Παρασκευή, ο οποίος απειλεί να βυθίσει τις Ηνωμένες Πολιτείες βαθύτερα μέσα σε μια πολιτική, πιθανώς και συνταγματική, κρίση. Βοηθούν σε αυτό βιογραφίες και ντοκιμαντέρ για τη ζωή της, γκράφιτι, εμπορικά είδη, ακόμη και τατουάζ με το πρόσωπό της – εκείνο μιας γιαγιάς άλλης εποχής, με κότσο και δαντελένιο γιακά. Πρόκειται όμως για μια γιαγιά διαφορετική από τις άλλες, που δεν διαβάζει παραμύθια αλλά πρωταγωνιστεί σε ένα παιδικό βιβλίο με τίτλο «Διαφωνώ» και έχει ένα μάγκικο ψευδώνυμο που παραπέμπει σε ράπερ του Μπρούκλιν.
Η δημοφιλία της στην ποπ κουλτούρα συναγωνίζεται την επιρροή του έργου της – είναι γνωστή στους δρόμους των αμερικανικών πόλεων, αλλά και στα αμφιθέατρα των νομικών σχολών, ως η «Διαβόητη RBG». Η μικροκαμωμένη δικαστής με τους ήπιους τρόπους και την ανένδοτη επιμονή σφράγισε την εποχή της με τις δικαστικές της νίκες και με τις αποφάσεις της ως μέλος του Ανωτάτου Δικαστηρίου των ΗΠΑ. Δεν είναι ζήτημα στυλ, λοιπόν, ότι κατάφερε να εμπνεύσει τις νεότερες γενιές όσο καμία άλλη γυναίκα της εποχής της. Εξηγώντας την επιρροή της, η ιστορικός Τζιλ Λέπορ έγραψε στο περιοδικό New Yorker ότι η Γκίνσμπεργκ «ήταν μάρτυρας, επιχειρηματολόγησε και συνέβαλε στο να προστατέψει συνταγματικά την πιο δύσκολη και λιγότερο αναγνωρισμένη επανάσταση της σύγχρονης αμερικανικής ιστορίας: την απελευθέρωση των γυναικών». Δηλαδή, την ίση μεταχείρισή τους από τον νόμο.
Οδηγός της για να το πετύχει ήταν η επιτυχημένη νομική στρατηγική που ακολούθησε ο αγώνας για τα δικαιώματα των μαύρων. Τη δεκαετία του ’70, την ώρα που μια νεότερη γενιά γυναικών ήταν στους δρόμους διαδηλώνοντας, εκείνη, ως διευθύντρια του Women’s Rights Project της Αμερικανικής Ενωσης για τις Πολιτικές Ελευθερίες, διάλεγε στρατηγικά τις υποθέσεις που θα αναλάμβανε προκειμένου να πείσει το ανδροκρατούμενο Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ να αναγνωρίσει την αντισυνταγματικότητα των διακρίσεων με βάση το φύλο.
Πώς εξηγείται όμως η φρενίτιδα με μια επιμελή και πεισματάρα δικαστικό που ξεχείλιζε μετριοπάθεια και άκουγε όπερα (δεν είχε απαραίτητα μετριοπαθείς απόψεις, αλλά τρόπο να τις εκφράζει). Στην Αμερική του 2019, μετά την ήττα της Χίλαρι Κλίντον από τον Ντόναλντ Τραμπ, η Ντάλια Λίθγουικ έγραφε στο περιοδικό The Atlantic ότι «σήμερα, περισσότερο από ποτέ, οι γυναίκες που διψούν για μοντέλα γυναικείας επιρροής, αυθεντικότητας, αξιοπρέπειας και φωνής προβάλλουν μια ογδοντάχρονη δικαστή ως την ενσάρκωση της ελπίδας για ένα μέλλον με αυτεξουσιότητα».
Η κληρονομιά της όμως είναι παγκόσμια. Η πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας Κατερίνα Σακαλλαροπούλου έγραψε ότι ήταν το πιο ισχυρό πρότυπο για εκείνη στα χρόνια που υπηρέτησε τη Δικαιοσύνη: «Το πνεύμα, το θάρρος, η πίστη, με τα οποία η Notorious RBG, όπως την αποκαλούσαν, υπερασπίστηκε, ως μέλος του Ανωτάτου Δικαστηρίου των ΗΠΑ από το 1993 μέχρι σήμερα, τα δικαιώματα των γυναικών, των μειονοτήτων, τις φιλελεύθερες αξίες, τη δημοκρατία, είναι παροιμιώδη. Το ίδιο και η ακρίβεια των νομικών της κειμένων, η διαύγεια και η ορθότητα της γνώμης της».
«Πάλεψε για όσα σε νοιάζουν, αλλά κάνε το με τρόπο που θα οδηγήσει και άλλους να σε ακολουθήσουν», είπε η ίδια σε μια διάλεξή της στο Χάρβαρντ το 2015. Αυτό χρειάζεται επιμονή, διότι «η πραγματική αλλαγή, η αλλαγή που αντέχει, συμβαίνει ένα βήμα τη φορά». Πρόκειται για το καταστάλαγμα της εμπειρίας μιας γυναίκας που, με το έργο της επί μισό αιώνα, άλλαξε τη θέση των γυναικών στη χώρα της. Και το πέτυχε με την αρχή της δικαιοσύνης, αλλά και με την τέχνη της πειθούς.
Με τον πρόεδρο Τραμπ αποφασισμένο να προτείνει την αντικαταστάτριά της εντός της εβδομάδας και τους Ρεπουμπλικανούς της Γερουσίας να έχουν την πλειοψηφία για να την εγκρίνουν, τα δύο αντιμαχόμενα στρατόπεδα συσπειρώνονται προεκλογικά: μια συντηρητική δικαστής θα γείρει την πλάστιγγα εναντίον των αναπαραγωγικών δικαιωμάτων των γυναικών, πιθανώς δε να ανατρέψει και τα ασφαλιστικά δικαιώματα του Obamacare. Επιπλέον, θα αλλάξει την ισορροπία των δυνάμεων στο Ανώτατο Δικαστήριο υπέρ των Ρεπουμπλικανών, για το οποίο οι Δημοκρατικοί ανησυχούν ότι ίσως κληθεί να κρίνει το αποτέλεσμα των εκλογών, όπως έγινε το 2000.
Προτού ανάψει όμως η πολιτική σύγκρουση, πώς αποχαιρετίζεις μια μυθική ηρωίδα;
Ο τέως πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα μετονόμασε για την περίσταση το RIP από «Rest In Peace – αναπαύσου εν ειρήνη», σε «αναπαύσου εν δυνάμει – Rest In Power». Τη δύναμη να εμπνέει ένα δωδεκάχρονο κορίτσι, που ζήτησε από τους γονείς του το περασμένο Σαββατοκύριακο να την πάνε έξω από το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ, απέναντι από το Κογκρέσο, για να αφήσει λίγα λουλούδια για την RBG.
* Η κ. Κατερίνα Σώκου είναι Nonresident Senior Fellow στο Atlantic Council.