Πανδημία και κλιματική αλλαγή, τα δύο μεγάλα δεινά, έχουν μια πασιφανή διαφορά. Η πρώτη έχει όλα τα χαρακτηριστικά του κατεπείγοντος. Η δεύτερη είναι από εκείνα τα προβλήματα μακράς διαρκείας, από τις κρίσεις που έχουν πάρει λόγω μονιμότητας τη μορφή τάξης, που δεν γίνονται αισθητά παρά μόνο όταν ξεσπάσουν πάνω μας ορμητικά.
Στη χώρα μας, πνιγμένοι στον ορυμαγδό των άμεσων προβλημάτων –ελληνοτουρκικά, κορωνοϊός, ύφεση, προσφυγικό–, δεν αλαφιαστήκαμε από τους πύρινους ανεμοστρόβιλους και τις πυρκαγιές, τις χειρότερες στη σύγχρονη ιστορία της (μακρινής) Δυτικής Ακτής των ΗΠΑ. Τρομάξαμε με τη σφοδρότητα των πρόσφατων ελληνικών ακραίων φαινομένων, ωστόσο όπως μπροστά σε ένα αιφνίδιο παροδικό κακό, έναν κεραυνό εν αιθρία, ένα χτύπημα που σπάει μόνο προσωρινά την αλυσίδα της καθεστηκυίας ασφάλειας.
Επιδερμική η θεωρητική σύνδεση με την τρομακτικότερη, όχι πλέον και τόσο βραδυφλεγή κλιματική αλλαγή. Αλλά έτσι συμβαίνει πάντα με ό,τι δεν μας καταστρέφει αυτοστιγμεί· μας γίνεται οικείο, μια χρόνια κατάσταση από την οποία οι περισσότεροι αποσυνδεόμαστε. Οι κυβερνήσεις πρέπει να λάβουν μέτρα, λέμε. Και δεν έχουν όλες πεισθεί. Δεν διανοούμαστε τους εαυτούς μας ούτε κατ’ ελάχιστον σε ρόλο ενόχου. Και η όποια αγωνία, ο όποιος φόβος, εξαντλείται στη διατύπωση.
Οι καραντίνες καθάρισαν πρόσκαιρα το νερό και τον αέρα, αλλά δεν θα αποτρέψουν κανέναν «Ιανό». Χιλιάδες θα εξακολουθούν να πεθαίνουν κάθε χρόνο από κυκλώνες, πλημμύρες, πείνα, δίψα, αρρώστιες – όσο η τάση να διαφθείρουμε την πρόοδο, παραμένει ισχυρή. Δεν μας κατατρύχει, παγκοσμίως, κυβερνώντες και κυβερνώμενους, η ιδέα της σωτηρίας. Για να απαλλαγούμε από τον εφιάλτη θα πρέπει να αναιρέσουμε εαυτούς. Βολικότερο είναι να κλείσουμε τα μάτια στον σταδιακό αποδεκατισμό, ακόμη κι αν δεν τον αμφισβητούμε. Να προτιμήσουμε τη σιωπή των αντανακλαστικών από τα ασύμφορα βήματα ενάντια στην καταχρηστική πεπατημένη.
Η πρόσφατη πανδημία κλόνισε συθέμελα το παγκόσμιο οικοδόμημα. Και θα το κλονίζει άγνωστο για πόσο ακόμη. Η έξοδος από τη θύελλα αυτή, που κλαδεύει ζωές, βασίζεται στο μεγάλο στοίχημα της λήψης άμεσων μέτρων και της σχεδόν οικουμενικής εφαρμογής τους. Στηρίζεται στην ικανότητα των ιθυνόντων να πείσουν δισεκατομμύρια ανθρώπους να υιοθετήσουν νέες συμπεριφορές, να αναπτύξουν προσαρμοστικότητα στις αλλαγές.
Οι μεγάλες κρίσεις ωθούν τις κοινωνίες εμπρός. Θα μπορούσε να ιδωθεί εκ προοιμίου ως τέτοια, ως θανατηφόρος ιός, η παθογόνος καθημερινότητα της περιβαλλοντικής κρίσης; Ισως μόνο αν η πανδημία και οι τρομακτικές της συνέπειες ήγειραν, σχεδόν καθολικά, οδυνηρά ερωτήματα για το ποιόν του είδους μας, τα οποία θα έβαζαν στην αλαζονική μας ελαφρότητα, φωτιά. Τότε οι χώρες θα λάμβαναν μέτρα πριν οι υπερ-τυφώνες πέσουν βροχή. Για τα υπόλοιπα θα υπήρχε έτοιμη η συνταγή.