«Κάθε ώρα και κάθε στιγμή αξιολογούνται τα στοιχεία από όλους τους αρμόδιους επιστήμονες», είπε την Παρασκευή ο κ. Νίκος Χαρδαλιάς. Με βάση τις αξιολογήσεις λαμβάνονται και τα μέτρα. Πώς πορεύονται οι άνθρωποι χωρίς μακροπρόθεσμες σταθερές; Πώς προσαρμόζεται η πολιτική και πώς η κοινωνία στην «κάθε στιγμή»; Το φαινόμενο δεν είναι ελληνικό. Σε έρευνα που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό «The Lancet» επισημαίνεται ότι «κάποιες χώρες απέτυχαν να εκπληρώσουν τις προϋποθέσεις που χρειάζονται για αποφυγή νέου κύματος κορωνοϊού», («Κ» 25/09). Και ο τόνος γίνεται πιο αυστηρός: «Καμία χώρα δεν το κάνει πολύ καλά στην πραγματικότητα».
Οι συντάκτες της έκθεσης επισημαίνουν ότι οι χώρες πρέπει να βασίζουν τις αποφάσεις τους για χαλάρωση των περιοριστικών μέτρων σε έναν συνδυασμό επιδημιολογικών δεδομένων και κοινωνικών και πολιτικών επιπτώσεων που προκύπτουν από τις απαγορεύσεις. Μολονότι, όπως παραδέχονται οι επιστήμονες, «αυτό δεν είναι πάντα εφικτό». Τα μηνύματα που δέχονται οι πολίτες για την εφαρμογή μέτρων κοινωνικής απόστασης, χρήση μάσκας και τηλεργασία προκαλούν σύγχυση σε πολλές περιπτώσεις. Και αυτό καταλήγει σε έλλειψη αποδοχής και δυσπιστία, σημειώνει η έκθεση.
Η γενική αστάθεια ενισχύεται από τις εκατοντάδες εκατομμύρια ανέργους σε όλον τον πλανήτη αλλά και τον πρωτοφανή αριθμό ανθρώπων που υπολογίζεται ότι θα αντιμετωπίσουν επισιτιστικά προβλήματα εξαιτίας του κορωνοϊού (σχεδόν 270 εκατ.).
Ο συναγερμός αυτή τη φορά είναι πλανητικός και ο ήχος του αποσταθεροποιητικός. Για αυτό και η σπορά ψεμάτων, στρεβλώσεων, απερίγραπτων θεωριών, έχει τόσο μεγάλη διείσδυση στις κοινωνίες. Οι ρωγμές που εμφανίζονται έχουν βάθος, το χειρότερο κερδίζει έδαφος, η «επίσημη» αλήθεια δεν είναι μία αλλά πολλές και η κάθε μία έχει τους οπαδούς της. Η άρνηση δεν έχει τη μορφή της αντίστασης στο κατεστημένο, γιατί και το κατεστημένο σε αυτήν την περίπτωση φλερτάρει με ποικίλες αρνήσεις, συχνά καμουφλαρισμένες. Ο καταρτισμένος συνομιλητής αποκαλύπτει πιο δύσκολα την αμφισβήτησή του στη χρήση της μάσκας, για παράδειγμα, απ’ ό,τι ο πιο λαϊκός άνθρωπος που δηλώνει αυθορμήτως στην κάμερα ότι, παρότι ηλικιωμένος, δεν τη χρησιμοποιεί γιατί θέλει να είναι «ελεύθερο πουλί».
Και υπάρχει και το επόμενο στάδιο, στο θέμα της μάσκας τουλάχιστον, που δηλώνει πολλά: ακόμη και οι πολλοί που πειθαρχούν, δεν φροντίζουν να την προσαρμόσουν σωστά στο πρόσωπό τους αλλά στο περίπου. Πίσω από την ημιεφαρμογή του μέτρου κρύβεται ένα «έλα μωρέ τώρα, υπερβολές». Αντιλαμβάνεται κανείς ότι διάχυτα ερωτήματα την ίδια στιγμή που χλευάζονται ως ψεκασμένα, λειτουργούν υπόγεια και αφήνουν μια μικρή αμφιβολία ανέκφραστη στον λόγο αλλά ορατή στο βλέμμα ή σε μια ανεπαίσθητη γκριμάτσα του προσώπου.
Η ψυχραιμία απαιτεί διαρκή άσκηση, δεν ήταν ποτέ εύκολη υπόθεση και τώρα, ακόμη περισσότερο, που οι συνθήκες δεν την ευνοούν.
Το ανυπότακτο και η ανυπακοή δεν έχουν απέναντι, τους συνήθεις εχθρούς: ελίτ, νεοφιλελεύθερους, νόμο και τάξη. Δεν εκδηλώνονται με ιδεολογικά χαρακτηριστικά, γιατί, αυτή τη φορά, διατρέχουν οριζόντια την κοινωνία. Αρνητές ή ημιαρνητές της μάσκας (τους δεύτερους, πού να τους κατατάξει κανείς, άραγε, αφού συνθέτουν κι αυτοί μια κατηγορία από μόνοι τους;) συναντά κανείς σε όλα τα κοινωνικά περιβάλλοντα.
Το πιο ανησυχητικό όμως είναι ότι για να κερδηθεί η πειθαρχία στα στοιχειώδη, δεν αρκούν η πειθώ των επιστημόνων και η «κοινή λογική» των πολιτών αλλά ο φόβος. Ο ενδεχόμενος θάνατος, που δεν τιθασεύεται, μιας και ο κορωνοϊός εξακολουθεί να είναι απρόβλεπτος και να διαφεύγει συνεχώς από ηλικιακές ή άλλες κατατάξεις. Οταν η συνοχή των κοινωνιών βασίζεται στον φόβο, αυτό είναι το πιο επικίνδυνο. Οταν ο συνεκτικός δεσμός δεν είναι ο ορθός λόγος αλλά το άλογο και άρρητο της ύπαρξης. Εκεί πραγματικά συρρικνώνεται ο άνθρωπος και πλήττεται η ελευθερία του, όχι με τους παροδικούς περιορισμούς που ανάγονται σε ύψιστο διακύβευμα. Η πολυπληθής παρέα, τα πάρτι, οι πλατείες, δεν χάνονται. Η στέρηση δεν είναι απώλεια. Απώλεια είναι να οξυνθεί το ανακλαστικό του φόβου ως μόνο ανάχωμα στην πανδημία. Αυτό δηλαδή που ενισχύουν οι συνωμοσιολόγοι, οι ψεκασμένοι, οι αρνητές και ημι-αρνητές της μάσκας, ενώ νομίζουν ότι μάχονται για το αντίθετο. Η πραγματική απώλεια της ελευθερίας έτσι, δεν οφείλεται στα μέτρα αλλά στην άρνησή τους.