Στη γειτονιά όπου μεγάλωσα υπήρχε και ο ψιλικατζής που τον έλεγαν «ο καμπουράκος». Ηταν ένας συμπαθέστατος εμποράκος, στριμωγμένος ολημερίς στο μικρό του κατάστημα, μια τρύπα που όμως εκεί έβρισκες σχεδόν οτιδήποτε χρειαζόταν το σπίτι. Η μητέρα μου με έστελνε να αγοράσω κουμπιά, κόπιτσες, μαλλιά για πλέξιμο, γομολάστιχες, πρόκες και ό,τι άλλο χρειαζόταν, και αυτός παρ’ ολη την ασυνήθιστη κυρτή διαμόρφωση της σπονδυλικής του στήλης με εξυπηρετούσε αμέσως, πάντα με ένα συμπαθητικό σχόλιο, και ένα βλέμμα που λες και ζητούσε αναγνώριση της προσφοράς του. Χρόνια αργότερα σε μια επίσκεψη στο νεκροταφείο της περιοχής η μητέρα έδειξε ένα τάφο και είπε: ο «καμπουράκος», Θεός σχωρέστον! Πρόσεξα πως ο τάφος είχε όνομα και επίθετο και δεν έλεγε καθόλου «ενθάδε κείται ο καμπουράκος», και σαν να έδειχνε την πλήρη προσωπικότητα του ανθρώπου που δεν σχετιζόταν πια με τη φυσική του ιδιαιτερότητα που δυστυχως τον χαρακτήριζε και τον μείωνε στις εκφράσεις των συμπολιτών του.
Ως καθηγητής της Γενετικής Ιατρικής με εμπειρία 40+ ετών ενοχλούμαι όταν στον δημόσιο διάλογο ή στην καθημερινότητα σχολιάζεται αναίσχυντα η φυσική διαμόρφωση του/της συνανθρώπου μας. Καθημερινά βλέπω ανθρώπους, το γονιδίωμα των οποίων έχει μεταλλαγές που δημιουργεί μη τυπικά χαρακτηριστικά. Δυσμορφίες, διαφορά του ύψους, νευρολογικές ιδιοτυπίες, προβλήματα επικοινωνίας, πνευματική δυσλειτουργία… Η λεκτική συμπεριφορά των ανθρώπων και δη της νότιας Ευρώπης είναι ιδιαίτερα τραυματική για το πλήθος των συνανθρώπων μας που για κάποιο χαρακτηριστικό δεν βρίσκονται στη μέση της πληθυσμιακής καμπύλης ή διαφέρουν από το πλήθος.
Εχω αναρίθμητες, μετριούνται σε χιλιάδες, εμπειρίες από τα παράπονα των ανθρώπων για τη βαρβαρότητα των χαρακτηρισμών και το ασήκωτο βάρος των μειονοτικών λέξεων που χρησιμοποιούνται στην καθημερινή ζωή για να περιγράψουν με ειρωνεία, σκωπτική και μειωτική διάθεση τις παραλλαγές των χαρακτηριστικών των συνανθρώπων μας. Σε μια διάλεξή μου για την Τρισωμία 21 (το σύνδρομο που προκαλείται από την παρουσία τριών χρωμοσωμάτων 21 στα κύτταρα αντί για δύο), μια κυρία από το ακροατήριο σχολίασε: Γιατρέ, ο πιο δύσκολος σταυρός μου δεν είναι η διανοητική δυσλειτουργία αλλά το περίεργο και ενοχλητικό κοίταγμα των άλλων στη φυσική παρουσία της πάσχουσας κόρης μου, και οι απαξιωτικοί λεκτικοί χαρακτηρισμοί. Θα ήθελα να ζούσα σε ένα μέρος που οι άνθρωποι θα δέχονταν με σεβασμό και ισότητα το παιδί μου.
Σκέφτηκα τον «καμπουράκο». Πόσο θα είχε συρρικνωθεί η προσωπικότητά του, και πόσο θα είχε διαταραχθεί η κοινωνική του ανάπτυξη από τον σοβινισμό των «υγιών» που τόσο σκληρά χαρακτήριζαν το αποτέλεσμα μιας μεταλλαγής στο γονιδίωμά του! Ελπίζω να αλλάξουμε ριζικά συμπεριφορά τώρα που έχουμε καταλάβει πως όλοι μας έχουμε μεταλλαγές στο γονιδίωμά μας, πως κανένας δεν είναι τέλειος, πως αυτό που λένε μέσον όρο δεν ισχύει για όλα τα χαρακτηριστικά του καθενός. Πως μπορεί κάποιος/κάποια να έχει τα πιο τυπικά μάτια, μα ένα παράξενο συκώτι ή νεφρό ή αρτηρίες ή πνεύμονες. Μα και αν ακόμα δεν ξέρουμε τίποτα από την εκτεταμένη ποικιλομορφία των ατόμων, αρκεί να εκπαιδεύσουμε και τιθασεύσουμε τη γλώσσα μας να αποβάλει τους μειωτικούς και απαξιωτικούς και ενοχλητικούς και τραυματικούς χαρακτηρισμούς για οποιαδήποτε φυσική ποικιλομορφία και παραλλαγή. Κάθε άνθρωπος έχει όνομα και αυτό είναι αρκετό για να τον προσδιορίσει. Κάθε τι άλλο που αντικαθιστά το όνομα για να περιγράψει τη φυσική μορφολογία ή τη διανοητική κατάσταση είναι περιττό και συνάμα επικίνδυνο. Θα προχωρήσω ακόμα λίγο που μπορεί να σας σοκάρει: και ο σχολιασμός της ομορφιάς είναι διφορούμενος. Οταν εκφράζουμε τον θαυμασμό για το κάλλος, προφανώς κάνουμε σύγκριση με την ασχήμια που υπάρχει στα χαρακτηριστικά του/της τάδε; Και πώς μπορεί κανείς να καθορίσει το υποκειμενικό κάλλος;
Σας καλώ λοιπόν όλους τους εξαίρετους δημοσιογράφους, λογοτέχνες, πολιτικούς, επιστήμονες, εκπαιδευτικούς, να ξαναδιαβάζουμε τα κείμενά μας (πριν από τη δημοσίευση) από τη θέση και τη σκοπιά του ευαισθητοποιημένου και συχνά εξοστρακισμένου «πάσχοντος» από τις μύριες φυσικές «ανωμαλίες» και παραλλαγές. Τολμώ αυτό το μακροσκελές σχόλιο επειδή η δημοσιογραφική γλώσσα διαμορφώνει και τη λεκτική συμπεριφορά των αναγνωστών.
Καλέ μου κύριε Δημοσθένη, έμπορε ψιλικών με το παρατσούκλι «καμπ@@@@κος», σου ζητώ συγγνώμη για την αμάθεια, αφέλεια, τον νεανικό ασυλλόγιστο μιμητισμό και την τυραννία της παράδοσης.
* Ο κ. Στυλιανός Αντωναράκης είναι ομότιμος καθηγητής Γενετικής Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης, μέλος της Ελβετικής Ακαδημίας Επιστημών και πρώην πρόεδρος του διεθνούς οργανισμού Ανθρωπίνου Γονιδιώματος (HUGO).