Ενα βασικό αίτημα των μαθητικών κινητοποιήσεων είναι ο αριθμός των μαθητών ανά τμήμα να μην ξεπερνά τους 15. Ωστόσο, σε καμία από τις 37 χώρες του ΟΟΣΑ, πολλές από τις οποίες είναι πλουσιότερες από την Ελλάδα, δεν έχει επιτευχθεί αυτό. Μάλιστα, στην Ελλάδα ήδη ο μέσος όρος (μ.ό.) μαθητών ανά τμήμα στα δημόσια γυμνάσια είναι 20, δηλαδή μικρότερος από τον μ.ό. του ΟΟΣΑ (23 μαθητές ανά τμήμα το 2018, ΟECD Education at a Glance 2020). Ενα άλλο βασικό αίτημα είναι οι προσλήψεις εκπαιδευτικών. Μεταξύ όλων των χωρών του ΟΟΣΑ, όπου ο μ.ό. μαθητών ανά εκπαιδευτικό τόσο στα δημόσια γυμνάσια όσο στα λύκεια είναι 13, η Ελλάδα συγκαταλέγεται στις τρεις χώρες με τις καλύτερες επιδόσεις, με μ.ό. 8 μαθητών στα αντίστοιχα γυμνάσια και 10 στα λύκεια. Παρότι κατά τόπους στη χώρα μας υπάρχουν πολύ μεγαλύτερα τμήματα και λιγότεροι εκπαιδευτικοί, από ό,τι οι παραπάνω μέσοι όροι δείχνουν, ο πολλαπλασιασμός των καταλήψεων δεν οφείλεται σε αυτά τα προβλήματα, αλλά σε άλλες σκοπιμότητες.
Συγκεκριμένα, αρκετές από τις συνεχιζόμενες καταλήψεις δεν υποκινούνται απλώς από τρίτους, αλλά είναι οργανωμένες από τρίτους. Η υποκίνηση μαθητών σε καταλήψεις θα ήταν σωστή ερμηνεία του θέματος, αν είχε περάσει ικανός χρόνος από την έναρξη του σχολικού έτους και συνεχίζονταν τα προβλήματα (π.χ., να γίνονται μόνο τα μισά μαθήματα λόγω έλλειψης καθηγητών) ή αν υπήρχε ήδη μεταξύ των μαθητών αγωνιστική διάθεση. Στην αρχή της Μεταπολίτευσης ή επί μεταρρυθμίσεων Κοντογιαννόπουλου (1990-1991) ή Αρσένη (1997) ή στην αρχή της οικονομικής κρίσης ίσως υπήρχε τέτοια διάθεση. Ομως τα τελευταία έξι χρόνια έχει εκλείψει. Μέχρι εφέτος οι καταλήψεις ήταν ολιγοήμερες και κηρύσσονταν με πρωτοβουλία κομματικά στρατολογημένων μαθητών, λίγο πριν από τις 17 Νοεμβρίου και 6 Δεκεμβρίου (εξέγερση Πολυτεχνείου, δολοφονία Γρηγορόπουλου).
Αντίθετα, εφέτος, οι καταλήψεις ξεκίνησαν μόλις μία ημέρα μετά την έναρξη των μαθημάτων από αρνητές μάσκας ή από γονείς οι οποίοι ζητούσαν κατάτμηση μεγάλων τμημάτων σε μικρότερα. Το αίτημα για ασφάλεια στις σχολικές αίθουσες είναι εύλογο, λόγω του φόβου της πανδημίας. Ωστόσο, είναι εξωπραγματικό το να απαιτούνται τώρα νέες προσλήψεις εκπαιδευτικών και σχολικές αίθουσες, σε μια χώρα που έχει –όπως είδαμε – συγκριτικά καλές αναλογίες μαθητών ανά τμήμα και ανά εκπαιδευτικό και αντιμετωπίζει απειλές στα σύνορά της και στις αντοχές του συστήματος υγείας.
Ασφαλώς απαιτούνται παρεμβάσεις σε σχολεία με μεγάλα τμήματα. Αντί για το υπουργείο Παιδείας, λύσεις θα μπορούσαν να δώσουν κατά τόπους οι ίδιοι οι εκπαιδευτικοί που γνωρίζουν τις συνθήκες κάθε σχολείου. Αλλά τέτοια ευχέρεια δυστυχώς δεν τους έχει δοθεί. Το υπουργείο πάντοτε ήταν υπερ-συγκεντρωτικό. Ωστόσο, ακόμα και αν τα συγκεκριμένα προβλήματα είχαν λυθεί, οι καταλήψεις θα συνεχίζονταν. Εδώ και δεκαετίες οι εξωσχολικοί πολλαπλασιαστές των καταλήψεων (κομματικές νεολαίες, οργανώσεις κομμάτων) αναζητούν πεδία αντιπαράθεσης με την εκάστοτε κυβέρνηση. Οπως επί ΠΑΣΟΚ (1981-2004, με εξαίρεση το 1990-1993), τα κόμματα της αντιπολίτευσης, δεξιά και αριστερά, διοργάνωναν καταλήψεις μέσω των μελών τους (μαθητών και καθηγητών), έτσι και σήμερα δεν έχει σημασία το ποιος ξεκίνησε τις πρώτες καταλήψεις, αλλά ποιος τις διοργάνωσε στη συνέχεια. Αυτό άλλωστε είναι γνωστό πόρισμα της κοινωνιολογίας των κοινωνικών κινημάτων. Τα τελευταία μπορεί αρχικά να είναι αυθόρμητα και γεωγραφικά περιορισμένα, η επιβίωση και η επέκτασή τους όμως εξαρτώνται από τη μετατροπή τους σε νέα κόμματα ή την υπαγωγή τους σε υφιστάμενα κόμματα. Κατά συνέπεια, εφόσον οι καταλήψεις δημόσιων σχολείων δεν παύσουν από τη διασπορά κρουσμάτων του κορωνοϊού, τότε θα ενταθούν ή θα αποκλιμακωθούν ανάλογα με τις επιλογές κομμάτων της αντιπολίτευσης.
Ετσι, ούτε η κυβέρνηση ούτε οι αντιπολιτευόμενοι φορείς που είναι υπέρ των καταλήψεων έχουν δίκιο όταν ισχυρίζονται, η μεν πρώτη ότι οι καταλήψεις υποκινούνται, οι δε δεύτεροι ότι είναι αυθόρμητες εκδηλώσεις των μαθητών κατά των μέτρων της κυβέρνησης. Οι καταλήψεις σχολείων στη μεταπολιτευτική Ελλάδα είναι κάποτε αποτέλεσμα διεργασιών μεταξύ μαθητών σε σχολεία και άλλοτε –το συνηθέστερο– λεπτομερώς σχεδιασμένη εκδήλωση του κομματικού ανταγωνισμού σε επίπεδο επικράτειας. Πρόκειται για τυπικό, όσο και προβληματικό, γνώρισμα της δημοκρατίας μας, σε βαθμό που να μην αποτελεί κύρια είδηση. Αντίθετα, οι κινητοποιήσεις μαθητών σε άλλες ευρωπαϊκές δημοκρατίες, όπως, π.χ., εκείνες των Γάλλων μαθητών κατά των μεταρρυθμίσεων του «νόμου Φιγιόν» το 2005 και κατά άλλων μέτρων το 2018 ή η αποχή από τα μαθήματα σε σουηδικά και άλλα σχολεία, κάθε Παρασκευή, ως μαθητική δράση υπέρ της προστασίας του περιβάλλοντος (με την Γκρέτα Τούνμπεργκ το 2018-2019), αποτέλεσαν παγκόσμιες ειδήσεις.
Τέλος, τα κόμματα δεν είναι πανίσχυρα, δεν ελέγχουν όλες τις καταλήψεις. Κάποιες από αυτές θα ενταθούν ή θα ξεθυμάνουν ανάλογα με την έκβαση διαμαχών μεταξύ των γονέων που είναι υπέρ ή κατά των καταλήψεων. Υπήρξαν περιπτώσεις γονέων οι οποίοι προσπαθούσαν μόνοι τους να ανοίξουν τις φραγμένες εισόδους σχολείων, ενώ άλλοι γονείς, αλλού, έδιωχναν παιδιά που προσέρχονταν στα μαθήματα.
Με δύο λόγια, διεξάγεται κομματικός αγώνας, εκδηλώνονται διαμάχες μεταξύ κηδεμόνων των μαθητών και ασκείται βία στη δημόσια σφαίρα, δηλαδή στα εκάστοτε κατειλημμένα δημόσια σχολεία, από τα οποία, παραδοσιακά, όχι μόνο εφέτος το φθινόπωρο, απουσιάζει οποιοσδήποτε εκπρόσωπος της δημοκρατικά συντεταγμένης πολιτείας. Εξαίρεση αποτελεί ένας μεσαίος δημόσιος υπάλληλος, ο εγκαταλελειμμένος από την πολιτεία διευθυντής ή η διευθύντρια του σχολείου υπό κατάληψη. Με δόση υπερβολής, θα έλεγε κανείς ότι το κάθε υπό κατάληψη σχολείο είναι ένας εγκαταλελειμμένος στην τύχη του θύλακας προ-νεωτερικής κοινωνίας, δηλαδή της περιόδου πριν από τη συγκρότηση νεωτερικών κρατών, κάτι σαν υπόλοιπο της εποχής όταν ο βιαιότερος και ταχύτερος επέβαλλε τη θέλησή του σε όσους βρίσκονταν
στον ίδιο χώρο.
* Ο κ. Δημήτρης Α. Σωτηρόπουλος είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αθηνών και ερευνητής του ΕΛΙΑΜΕΠ.