«Το πρόβλημα», είπε ο Ισραηλινός ιστορικός Γιουβάλ Νόα Χαράρι στην «Κ» (4/10/2020), «είναι η επανεκπαίδευση και η επανεφεύρεση του εαυτού μας» για να μείνουμε στο παιχνίδι του 21ου αιώνα.
«Σε όλη την Ιστορία η ζωή χωριζόταν συνήθως σε δύο μέρη. Οταν είσαι νέος αναπτύσσεις δεξιότητες και νέες ικανότητες. Στη συνέχεια, εργάζεσαι ως επί το πλείστον και χρησιμοποιείς αυτά που έμαθες ως νέος», αλλά «αυτή η διαίρεση έχει καταλυθεί», διερωτώμενος τι θα γίνει εάν η εποχή δεν χρειάζεται ταξιτζήδες επειδή θα έχουμε αυτοκινούμενα οχήματα αλλά δασκάλους γιόγκα. Μπορούν οι οδηγοί ταξί να πάρουν τη στάση του λωτού;
Δεν έχω άμεση απάντηση, αλλά οι διαπιστώσεις του ιστορικού με βασανίζουν ακόμα. Σκεφτόμουν π.χ. πόσο δύσκολο είναι να βρει κανείς μια φορά τον εαυτό του –άλλοι προσπαθούν μια ζωή– ώστε μετά να τον επανεφεύρει κιόλας. Αναρωτιόμουν επίσης γιατί υπήρχε, μέχρι τώρα τουλάχιστον, η διαίρεση της ζωής, που περιγράφει ο Χαράρι και πώς την εννοεί. Μεγαλώνεις, σπουδάζεις (αν είσαι τυχερός), εργάζεσαι (αν είσαι τυχερός) και μετά φτάνεις στα 50 σου και ίσως κάνεις και γιόγκα.
Αν σε αυτή τη διαδρομή έχεις μόνο τον εαυτό σου να φροντίζεις, ίσως και να μπορείς να τον εφεύρεις ξανά. Ρίχνοντας μια ματιά στις στατιστικές διαφαίνεται η τάση για βίο μοναχικό. Οι θάνατοι στην Ελλάδα («Κ», 4/10/2020) ήταν 124.965 το 2019, έναντι των γεννήσεων που ανήλθαν 83.763. Τα παιδιά έως 15 ετών, από 26% το 1966 αποτελούν σήμερα το 14%, ενώ υπολογίζεται ότι θα είναι 11% το 2035.
Ο διαχωρισμός της ζωής μάλλον είχε έναν λόγο ύπαρξης που τον επέβαλε η ίδια η ζωή. Η ανατροφή ενός παιδιού είναι μια τρομακτική ευθύνη που την αντιλαμβάνεσαι μόνο όσο τη ζεις και αυτή η παράμετρος δεν φαίνεται να μπαίνει σε καμία εξίσωση της αυτοκινούμενης εποχής μας. Για φανταστείτε να προσπαθείς να επανεφεύρεις τον εαυτό σου με παιδιά στο δημοτικό ή στο γυμνάσιο, με καταλήψεις, δραστηριότητες και δεξιότητες που θα πρέπει εκείνα να αποκτήσουν, διότι εκείνα είναι η νέα εποχή.
«Η Ιστορία δεν θα χαριστεί σε κανέναν», λέει ο Χαράρι και έχει δίκιο. Οσοι δεν είδαν τη Βιομηχανική Επανάσταση του 19ου αιώνα έμειναν πίσω. Ισως να μην μπορούμε να βάλουμε φρένο στην τεχνολογική επανάσταση, αλλά σίγουρα μπορούμε να τη διαμορφώσουμε κατάλληλα ώστε να ενταχθούμε ομαλά μέσα σε αυτή. Ας δώσουμε στα data μας λίγο χρόνο.