Αν κάθε φορά που κοιτάζετε στις οθόνες σας συνειδητοποιείτε ότι σαν να έχουν γίνει πάρα πολλές οι μικρές ή οι μεγάλες ομάδες ανθρώπων που με τα καμώματά τους σας εκνευρίζουν και σας κάνουν να θυμώνετε και να θέλετε να το πετάξετε το ρημάδι από το μπαλκόνι, πρώτον, δεν είστε μόνοι και, δεύτερον, έχετε μόλις αγγίξει το κατά τη γνώμη μου πιο ουσιαστικό και ενδιαφέρον φαινόμενο της εποχής μας και την πηγή πολλών από τα δεινά που ζούμε.
Χωριζόμαστε. Σταδιακά, εμείς οι άνθρωποι, χωριζόμαστε. Οι κοινωνίες και οι κοινότητές μας κατακερματίζονται. Διαιρούμαστε σε όλο και πιο μικρούς θύλακες, όλο και πιο μικρές κοινωνικές ομάδες όλο και πιο λιγοστών ανθρώπων με κοινές αξίες, που βλέπουν τον κόσμο με παρόμοιο τρόπο. Οσο περνάει ο καιρός, οι άνθρωποι με τους οποίους διαφωνούμε σε βασικά και κρίσιμα πράγματα μοιάζει να αυξάνονται σε αριθμό. Οι άνθρωποι με τους οποίους συμφωνούμε στα βασικά, γίνονται όλο και πιο συγκεκριμένοι και λίγοι.
Τσακωνόμαστε και διαφωνούμε για τον Τραμπ, για τον κορωνοϊό, για τα σιντριβάνια και τους πεζόδρομους, για τον Ποινικό Κώδικα, για την κυβέρνηση, για την αντιπολίτευση, για τους μετανάστες, για την «πολιτική ορθότητα», για την εκκλησία, για το Pride, για την ΑΟΖ, για την Γκρέτα, για τις συντάξεις, για το Νομπέλ Λογοτεχνίας, για τα χριστουγεννιάτικα φωτάκια στους δρόμους και για το Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Εχουμε χαλύβδινη άποψη –ατσαλωμένη στην πυρά των social media– κι αταλάντευτο δίκιο –σφυρηλατημένο σε ανελαστικές online και offline κοινότητες–, για όλα. Συναντάμε παλιούς φίλους και διαπιστώνουμε ότι κάπου στην πορεία παρεξέκλιναν και έγιναν «ψεκασμένοι». Κόβουμε την καλημέρα σε συγγενείς, αδυνατούμε να βρισκόμαστε ακόμα και στο ίδιο δωμάτιο με συναδέλφους.
Δεν φταίμε εμείς. Δεν φταίνε ούτε οι άλλοι. Φταίει που οι ζωές μας έχουν αλλάξει δραματικά τα τελευταία 20 χρόνια. Το 2011 ο μέσος Αμερικανός κατανάλωνε πέντε φορές περισσότερη πληροφορία κάθε μέρα σε σχέση με τον μέσο Αμερικανό του 1986. Σήμερα ο μέσος άνθρωπος αφιερώνει κατά μέσον όρο 8 ώρες και 15 λεπτά από την ημέρα του στην κατανάλωση media –στις οθόνες και στο διάβασμα δηλαδή–, 76 λεπτά περισσότερο από ό,τι κατανάλωνε το 2011. Κι όλη αυτή την πληροφορία τη διαχειριζόμαστε με τον ίδιο εγκέφαλο που το είδος μας είχε και πριν από χιλιάδες χρόνια, όταν δεν υπήρχε γραφή κι οι άνθρωποι σ’ όλη τους τη ζωή γνώριζαν μερικές δεκάδες άλλους. Οι συνέπειες είναι πολλές, κάποιες δραματικές: άγχος, αδυναμία συγκέντρωσης, θετικές και αρνητικές επιπτώσεις στην επεξεργασία και την κατανόηση δεδομένων, θετικές και αρνητικές συνέπειες στην ικανότητα λήψης αποφάσεων αλλά κυρίως, κάτι άλλο:
Γινόμαστε όλο και πιο περίπλοκοι. Αρα: γινόμαστε όλο και πιο ασύμβατοι. Αρα: χωριζόμαστε.
Παλιά συνθέταμε μαζί αδρές πολιτικές, ιδεολογικές και πολιτισμικές ταυτότητες και τις υιοθετούσαμε μαζικά και φτιάχναμε ομάδες, ομοιόμορφα κι ομογενή πλήθη. Δεν το γράφω για καλό. Χάλια ήταν και τότε. Απλοϊκές εποχές, βίαιες, άγονες. Το φαινόμενο περιγράφω – και το φαινόμενο σήμερα είναι 20.000 άνθρωποι που συγκεντρώνονται σε ένα σημείο με αφορμή ένα θέμα που τους ενώνει και, εκεί, επιτόπου, συνειδητοποιούν ότι διαφωνούν μεταξύ τους σχεδόν σε όλα τα υπόλοιπα. Και πηγαίνουν στα σπίτια τους, ο καθένας χώρια, και σπεύδουν στις οθόνες για να επισημάνουν τις ευθύνες όλων των άλλων στη δημιουργία του προβλήματος εναντίον του οποίου πήγαν όλοι μαζί να διαδηλώσουν.
Οι συνέπειες αυτού του φαινομένου είναι το ένα από τα δύο βασικά ερωτήματα που προκύπτουν, κατά τη γνώμη μου. Τι είδους πολιτικό σύστημα μπορεί να εκπροσωπήσει δημοκρατικά έναν κατακερματισμό χιλιάδων –ή και εκατομμυρίων– μικροϊδεολογιών σε μια κοινωνία; Πώς είναι δυνατό να επιτυγχάνονται οι απαραίτητοι συμβιβασμοί για να λειτουργήσει η κοινωνία, πού να βρεθεί ένας επαρκής κοινός παρονομαστής για να μη συνθλιβεί και καταρρεύσει στην πόλωση, τη βία ή τον εμφύλιο;
Και το άλλο βασικό ερώτημα; Η κατάληξη. Αυτός ο κατακερματισμός, θα έλεγε κάποιος, δεν είναι καινούργιο φαινόμενο. Συμβαίνει σταδιακά από την ανακάλυψη της τυπογραφίας κι ύστερα. Περάσαμε από το στάδιο του είδους στο στάδιο των «φυλών», στο στάδιο των εθνών, στο στάδιο των ιδεολογιών, στο στάδιο των ομάδων και των μικροκοινοτήτων, κι από εκεί πού θα πάμε; Στο στάδιο των μικροομάδων; Της παρέας; Μέχρι να φτάσουμε πού; Στο στάδιο του ατόμου; Και μετά; Τι γίνεται όταν διχοτομείς το άτομο;
Εκρηξη.