Θυμήθηκα πρόσφατα μια δημοφιλή πρόβλεψη που κυκλοφορούσε το 2015: Τυχόν αποτυχία του ΣΥΡΙΖΑ άνοιγε, υποτίθεται, διάπλατα τον δρόμο στη Χρυσή Αυγή, αφού όλες πια οι πολιτικές δυνάμεις είχαν δοκιμαστεί και καεί. Η πρόβλεψη αυτή, που υπερεκτιμούσε την πολιτική δυναμική της Χ.Α. και έβλεπε τον ΣΥΡΙΖΑ ως ύστατο ανάχωμα της δημοκρατίας, ξεχάστηκε εντελώς, όπως και πολλές άλλες προβλέψεις αντίστοιχης ποιότητας.
Η σημασία της πρόσφατης δικαστικής απόφασης είναι πρωταρχικά νομική, συμβολική και συναισθηματική – και λιγότερο πολιτική. Αποτελεί σημαντική επισφράγιση της κατάληξης ενός κόμματος που ταυτίστηκε με μια δύσκολη εποχή που παρήλθε – επισφράγιση, δηλαδή, μιας πολιτικής διαδικασίας που προηγήθηκε. Μπορείς να σκοτώσεις ένα πτώμα;
Ο βίος της Χ.Α. συγκροτείται γύρω από δύο κομβικές εκλογές: εκτόξευση το 2012 και κατάρρευση το 2019. Η Χ.Α. υπήρξε το κερασάκι στην τούρτα της διάλυσης του «δικομματισμού», για την οποία πολλοί τότε πανηγύριζαν. Ηταν το μεγαλύτερο τέρας σε μια εποχή τεράτων. Ακολούθησε μια περίοδος αχαλίνωτης δημόσιας παρουσίας με τακτικά ξεσπάσματα πεζοδρομιακής βίας, που κορυφώθηκε με τον τρόπο που γνωρίζουμε τον Σεπτέμβριο του 2013. Ομως, η κορύφωση αυτή σήμανε ταυτόχρονα και την αρχή του τέλους της, που τελικά έγινε πραγματικότητα στις εκλογές του 2019.
Οπως τα περισσότερα πολιτικά μορφώματα που άνθησαν την εποχή εκείνη, η Χ.Α. δεν μπόρεσε να προσαρμοστεί στη μεταμνημονιακή εποχή. Ο τυφλός θυμός που της απέφερε μισό εκατομμύριο ψήφους καταλάγιασε. Ούτε η μεταναστευτική κρίση ούτε η συμφωνία των Πρεσπών κατάφεραν να τη νεκραναστήσουν, προς μεγάλη απογοήτευση ορισμένων. Παράλληλα, η καθυστερημένη αλλά αποφασιστική εφαρμογή του νόμου το 2013 ήταν σημαντική, όχι μόνο γιατί τραυμάτισε την οργανωτική της ικανότητα, αλλά και γιατί συνέβαλε στη σταδιακή απονομιμοποίησή της, διαλύοντας τον μύθο της παντοδυναμίας της – όπως περίπου έγινε με την εξάρθρωση της 17Ν.
Η εκλογική στήριξη που απολάμβανε η Χ.Α. δεν προερχόταν μόνο, ή τόσο, από τη συγκίνηση που ασκούσε η «ιδεολογία» της, όσο από την υπερδιέγερση που προκαλούσαν σε χιλιάδες συμπολίτες μας οι χυδαίες και ωμές επιθέσεις που εξαπέλυε κατά των πολιτικών – και κατ’ επέκταση των δημοκρατικών θεσμών. Ας μην ξεχνάμε, πάντως, πως μπορεί η Χ.Α. να ξεπέρασε τους πάντες σε χυδαιότητα, αλλά σε καμία περίπτωση δεν ήταν ο μοναδικός πολιτικός φορέας που έβαλλε τότε με ένταση κατά των θεσμών.
Αντίθετα, εξόχως πολιτική υπήρξε η τεράστια επιχείρηση εργαλειοποίησης της δικαστικής απόφασης. Παρακάμπτω την ειρωνεία της απαίτησης για αυστηρή εφαρμογή του νόμου από κάθε λογής «αντιεξουσιαστές» (αγκαλιά και με τους υποστηρικτές του Δημήτρη Κουφοντίνα) για να σημειώσω πως ο «αντιφασισμός», και μάλιστα στην ξεχειλωμένη του εκδοχή, έχει μετατραπεί σε εργαλείο προς πάσα χρήση, άλλη μια απόδειξη της ένδειας της Αριστεράς στην παραγωγή των νέων ιδεών που χρειάζονται για την κατανόηση της σύνθετης και ρευστής πραγματικότητας.
Ομως, όταν το ζητούμενο είναι ο προσπορισμός πολιτικού οφέλους με κάθε μέσο, αναμενόμενο είναι να καταλήγει σε τέτοιου είδους απόπειρες απονομής ευσήμων δημοκρατικότητας από ανθρώπους που συνήθως δεν τα διαθέτουν, πάντοτε πασπαλισμένες με την ακατέργαστη εχθροπάθεια που έχει γίνει δεύτερη φύση τους.
Τι απομένει τελικά από την ιστορία της Χ.Α.; Επισημαίνω τη σημασία της έγκαιρης και άτεγκτης εφαρμογής του νόμου από το κράτος απέναντι σε φαινόμενα πολιτικής βίας – και προφανώς η βία που ασκούσε η Χ.Α. είχε κατεξοχήν πολιτική στόχευση. Και τονίζω το πιο σημαντικό: την υπενθύμιση της ανάγκης στήριξης των δημοκρατικών θεσμών ακόμη (και ιδίως!) στις δύσκολες εκείνες περιστάσεις όπου η αμφισβήτησή τους είναι γενικευμένη και κυρίαρχη. Και αυτό γιατί είναι πολύ πιο εύκολο (για να μην πω υποκριτικό) να πανηγυρίζεις εκ του ασφαλούς όταν οι εχθροί της δημοκρατίας έχουν πια ηττηθεί, από το να τους αντιμετωπίζεις ανοιχτά όταν βρίσκονται σε θέση ισχύος και σε απειλούν. Και ας μην κυκλοφορούν πάντα με ξυρισμένα κεφάλια.
* Ο κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης, κάτοχος της έδρας Gladstone στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.