«Γεννήθηκα το 1829, πριν ακόμη από την αναγνώριση της ανεξαρτησίας». Η φωνή της Αμαλίας Μουτούση στον ρόλο της Εθνικής Βιβλιοθήκης δεν επιτρέπει οικειότητες ούτε συγκινήσεις. Είναι ακριβής, έχει βάθος χρόνου, αποφεύγοντας θεατρικές διακυμάνσεις. Δεν έχει πρόσωπο, ούτε πρόσοψη.
Δεν φαντάζεσαι σώμα. Μόνο ήχους. Και να έκλεινες τα μάτια, πάλι εκεί θα ήταν το κτίριο της Πανεπιστημίου. Από δεκάδες λεπτομέρειες που έχουν εγγραφεί σε σχέση και ανεξάρτητα από την εικόνα. Γιατί το ντοκιμαντέρ του Ηλία Γιαννακάκη «Μεταφορά» δεν είναι μόνο ό,τι βλέπεις αλλά και ό,τι ακούς. «Ο Καποδίστριας είπε ότι μια καινούργια χώρα, που όμως έρχεται από το μακρινό παρελθόν, πρέπει να έχει την εθνική της βιβλιοθήκη. Σκοπός της, είπε, θα είναι η έμφαση στη συγκέντρωση όλων των τεκμηρίων του ελληνικού πολιτισμού από την αρχαιότητα και για όσο θα υπάρχει κόσμος». Δύο χρόνια αργότερα τον δολοφόνησαν.
Το ντοκιμαντέρ γυριζόταν επί τέσσερα χρόνια παρακολουθώντας τη μετεγκατάσταση από τα Προπύλαια στο καινούργιο κτίριο στο Κέντρο Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Ομως δεν πρόκειται για μια μεταφορά ρουτίνας. Κι όχι γιατί το αντικείμενο είναι εκατοντάδες χιλιάδες βιβλία και περιοδικά, εκδόσεις ορισμένες εξαιρετικά σπάνιες και πολύτιμες. Αλλά γιατί είναι ένα παλίμψηστο πολλών διαδρομών: της Αθήνας, της Ελλάδας, των ανθρώπων μέσα κι έξω από το κτίριο. Ενα μεγάλο ψηφιδωτό ιστοριών και συναισθημάτων, που δημιουργούν «το συλλογικό υπαρξιακό ψυχογράφημα μιας χώρας», όπως επισημαίνει ο Ηλ. Γιαννακάκης. Η πόλη έξω κοχλάζει. Οχι σήμερα μόνο. Από τον 19ο αιώνα και όλον τον 20ό. Κάθε περίοδος είχε τις ταραχές της, άλλοτε πιο βίαιες, άλλοτε περαστικές. Την εσωτερική ησυχία λίγα περιστατικά διέκοπταν. Η «εσωτερική ζωή» δεν ήταν βίος ανέφελος, ψιθυριστός και υψηλού πολιτισμού. Βιβλία βανδαλίστηκαν, σάπισαν, κάποια τα έφαγαν οι αρουραίοι. Κάποια χάθηκαν διά παντός. Επί πολλές δεκαετίες, βασιλείς, πρωθυπουργοί, δικαστικοί, αρχιεπίσκοποι, πρέσβεις των Μεγάλων Δυνάμεων δανείστηκαν χιλιάδες σπάνια βιβλία, γνωρίζοντας ότι δεν θα τα επιστρέψουν ποτέ, γιατί κανείς δεν θα τολμούσε να τους τα ζητήσει πίσω.
Το ντοκιμαντέρ «δανείζεται» από την Ιστορία τα γεγονότα εκείνα που διαμόρφωσαν τάσεις και συνειδήσεις, που έδωσαν σχήμα και περιεχόμενο στην ταυτότητα της χώρας. Ισως γιατί η βιβλιοθήκη είναι το «τεκμήριο» για όσο θα υπάρχει κόσμος, όπως είπε ο Καποδίστριας. Η ζωή είναι ενιαία. Δεν χωρίζεται στην εντός και εκτός κτιρίου. Δεν είναι άλλος ο κόσμος που την περιβάλλει. Ο θόρυβος και η υγρασία, η αδιαφορία, επί της ουσίας, της πολιτείας (ενάμιση αιώνα και βάλε, εξαρτάται από ποια στιγμή αρχίζει κανείς το μέτρημα), άφηναν πάντα τις ρωγμές ανοικτές. Η «Μετακόμιση» είναι ένα καλογραμμένο ημερολόγιο. Μια λεπτομερής καταγραφή. Μαθαίνουμε ακόμη και ότι το 1960 ο Μάρλον Μπράντο κάθισε στο αναγνωστήριο για να διαβάσει το κείμενο του «Επιταφίου» του Περικλή στο πρωτότυπο, έχοντας μαζί του μια μικροσκοπική έκδοση στα αγγλικά. Είχε έλθει στην Ελλάδα με μεσολάβηση της Μελίνας Μερκούρη. Ισως γύριζε ταινία με τον Ντασέν, στην οποία θα ενσάρκωνε τον Περικλή. Ποτέ, ίσως, η Εθνική Βιβλιοθήκη δεν συζητήθηκε τόσο πολύ όσο τα τελευταία χρόνια που οργανώθηκε η διαδικασία μετεγκατάστασής της. Και πάλι· ας μην υπερβάλλουμε. Περισσότερο είναι σχήμα λόγου. Τα ρεπορτάζ, οι συνεντεύξεις, το ντοκιμαντέρ δεν συνιστούν «τόσο πολύ». Aνοιξαν όμως «σεντούκια» και εμφανίστηκαν ιστορίες από το παρελθόν: θλιβερές, ευτράπελες, σημαντικές, ασήμαντες. Αποκαλύφθηκε η «εσωτερική ζωή» που ελάχιστοι γνώριζαν, κι ακόμη λιγότεροι είχαν ενδιαφερθεί να μάθουν. Oπως συμβαίνει με τα σπίτια. Στη μικροκλίμακα της καθημερινότητας οι μετακομίσεις είναι πάντα αναμοχλεύσεις και αιφνιδιασμοί. Eρχονται στην επιφάνεια ιστορίες κλεισμένες, λησμονημένες ή απλώς προφυλαγμένες. Oπως ο τεσσάρων μέτρων πάπυρος από την αρχαία Αίγυπτο (2η χιλιετία π.Χ.) που κινδύνευε να εξαϋλωθεί αν δεν οργανωνόταν με μεγάλη προσοχή η μεταφορά του, αν δεν τηρούνταν με ευλάβεια οι προδιαγραφές. Ο πάπυρος αναφέρεται, λένε, σε ένα μαγικό ξόρκι. Το «ξόρκι» λειτούργησε. Η «Μεταφορά» συνετελέσθη.
Το ντοκιμαντέρ του Ηλία Γιαννακάκη προβάλλεται και σήμερα στις 5.30 μ.μ. στον «Δαναό». Θα ακολουθήσουν, πιθανότατα, και άλλες προβολές το προσεχές Σαββατοκύριακο.