Το άρθρο του Νίκου Μαραντζίδη «Ο Πέλκας στη Φενερμπαχτσέ» («Κ», 18 Οκτωβρίου) προκάλεσε ενδιαφέρουσες αντιδράσεις. Θέτοντας το ερώτημα «Γιατί ζούμε διαρκώς με μύθους, και βέβαια με περίσσια υποκρισία, για το τι είναι ωφέλιμο και τι όχι στη σχέση μας με την Τουρκία;», προχώρησε με «προβοκατόρικο» ενθουσιασμό: «Θα φινλανδοποιηθούμε λοιπόν; Μάλιστα! Ε και;». Απαντήσεις ήρθαν από τον Τέμο Λέχτινεν («Κ» Σαββάτου) και από τον Γιώργο Θ. Μαυρογορδάτο στο φύλλο της Κυριακής. Και ο Φινλανδός φιλέλληνας πολιτικός επιστήμων και ο διαπρεπής Ελληνας ιστορικός υπογράμμισαν ότι η αγωνία της Φινλανδίας να διατηρήσει την εδαφική της ακεραιότητα υπό τη σκιά της ΕΣΣΔ είχε άμεση και βλαβερή επιρροή στην εσωτερική πολιτική της χώρας, με τεράστιο πολιτικό, κοινωνικό και ανθρώπινο κόστος, και δεν αποτελεί μοντέλο για να ακολουθήσει η Ελλάδα στις σχέσεις της με την Τουρκία.
«Οταν υπάρχει μόνο μία αλήθεια και ένας στόχος ζωής ή θανάτου που υπαγορεύεται από την εξωτερική πολιτική μιας μικρής χώρας, αυτή η μοναδική αλήθεια διεισδύει σε ό,τι κάνει κανείς. Είναι σαν να ζεις δίπλα σε ένα θηρίο που φοβάσαι: αποφεύγεις να αναστατώσεις το θηρίο με οποιοδήποτε κόστος. Ο φόβος διεισδύει στην κοινωνία από πάνω προς τα κάτω και το αντίστροφο. Αλλάζει την πολιτική, τον πολιτισμό, τη δημοσιογραφία, την καθημερινή ζωή, την ατμόσφαιρα και τις σκέψεις», έγραψε. Εάν η Ελλάδα ακολουθούσε αυτό τον δρόμο, προσθέτει, οι πολίτες της θα φοβούνταν «ότι κάτι που λένε, κάνουν ή πιστεύουν θα μπορούσε να θεωρηθεί λάθος από την Τουρκία – και έτσι θα απέχουν από αυτό», τόνισε ο Λέχτινεν.
Ο Μαυρογορδάτος υπογραμμίζει πως η βαριά σκιά του μεγάλου, επικίνδυνου γείτονα επηρέαζε τα πάντα στη Φινλανδία: «Είχε ανυπολόγιστο ανθρώπινο κόστος. Καταστράφηκαν ζωές και σταδιοδρομίες πολιτικών και στρατιωτικών που βρέθηκαν στο στόχαστρο των Σοβιετικών. Μερικοί δικάστηκαν και φυλακίστηκαν. Για να μην ενοχληθούν οι Σοβιετικοί στο παραμικρό, απλώθηκε γενικότερα στη χώρα μια παραλυτική και καταθλιπτική αυτολογοκρισία, με αποσιώπηση ή διαστρέβλωση της πρόσφατης ιστορίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι, μόλις κατέρρευσε η Σοβιετική Ενωση, έφυγε μονομιάς και η αυτολογοκρισία».
Και τα τρία άρθρα έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον· αξίζει να τα διαβάσετε ολόκληρα. Παρότι και ο Λέχτινεν και ο Μαυρογορδάτος επισημαίνουν ότι το «Ε και;» του Μαραντζίδη υποτιμά θανάσιμους κινδύνους, και οι τρεις συμφωνούν στον κίνδυνο η σχέση Ελλάδας – Τουρκίας να εγκλωβίσει τη δημόσια ζωή της χώρας μας σε μια νοοτροπία η οποία θα καθοδηγείται από τον φόβο που προκαλεί η γειτονική χώρα. Ο Μαραντζίδης μπορεί να μην αναφέρεται ευθέως σε αυτόν τον κίνδυνο, επειδή πιστεύει ότι στην Ελλάδα είμαστε ήδη παγιδευμένοι σε «μύθους» και «περίσσια υποκρισία». Εδώ και αιώνες η εσωτερική ζωή επηρεάζεται άμεσα από τη σχέση Ελλήνων και Τούρκων – δεν χρειάζεται καμία φινλανδοποίηση για να συμβεί αυτό. Οι «ιδρυτικοί μύθοι» και των δύο χωρών αποτελούνται από πόλεμο ανεξαρτησίας – της Ελλάδας εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, της Τουρκίας εναντίον Ελλήνων και άλλων εξωτερικών δυνάμεων μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι δύο λαοί έχουν πολλά κοινά και πολλά να κερδίσουν από την ειρηνική συνεργασία, σημειώνει ο Μαραντζίδης· έχουν, όμως, και πολλά τραύματα και πολλούς μύθους και φαντασιώσεις στη μεταξύ τους σχέση να διαχειριστούν. Για τους Ελληνες, η Αλωση, η Μικρασιατική Καταστροφή, οι σφαγές και οι διωγμοί Ελλήνων, η εισβολή στην Κύπρο και η κατοχή μέρους της είναι το φόντο κάθε σκέψης για την Τουρκία. Οι Τούρκοι επισείουν συνεχώς τον κίνδυνο διαμελισμού της χώρας τους από ξένες δυνάμεις, την ίδια ώρα που αναπτύσσουν φαντασιώσεις για την αποκατάσταση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Είναι φυσικό ο αναθεωρητισμός και η επιθετικότητα της Τουρκίας να προκαλούν σφοδρές αντιδράσεις στην Ελλάδα: δικαιολογούν τη δυσπιστία, ενισχύουν τον εθνικισμό και οδηγούν στην απομόνωση όσων δεν εκφράζουν την κυρίαρχη γνώμη για τις σχέσεις και τη συνύπαρξη των δύο χωρών. Αν οι Φινλανδοί υπέφεραν από την προσπάθεια να μην ενοχλήσουν τη Μόσχα, εμείς κινδυνεύουμε να οδηγηθούμε σε αδιέξοδα προκειμένου να μην κατηγορηθούμε από τους συμπατριώτες μας για «ενδοτισμό». Στη Φινλανδία του Ψυχρού Πολέμου, οι εξωτερικές σχέσεις καθόριζαν τις εσωτερικές· στην Ελλάδα και στην Τουρκία οι υπερβολές του εσωτερικού πολιτικού παιχνιδιού καθορίζουν την εξωτερική πολιτική. Η Τουρκία σήμερα ξεφεύγει πολύ από τα πλαίσια συμπεριφοράς που ίσχυαν εδώ και σχεδόν 100 χρόνια. Το δηλητήριο που ο Ερντογάν και η κυβέρνησή του χύνουν εναντίον των Ελλήνων δυσχεραίνει τις προοπτικές συνεργασίας μεταξύ των δύο λαών.
Οσο παραμένει δύσκολη η συνύπαρξη, δύναμη της Ελλάδας είναι να αποφεύγει τον δρόμο της Τουρκίας. «Η υπερηφάνεια των εθνών βρίσκεται στην ποιότητα ζωής, στους θεσμούς, στο κράτος δικαίου, στις ελευθερίες των πολιτών· όχι στους στόλους και στις στολές», λέει ο Μαραντζίδης. Ο Λέχτινεν, σε ένα εγκώμιο για τη χώρα μας, γράφει: «Σε σύγκριση με το σκοτάδι της οπισθοδρομικής νεοοθωμανικής Τουρκίας, η Ελλάδα είναι μια δυτική, σύγχρονη, φιλελεύθερη δημοκρατία, ένας φάρος ευρωπαϊκής κουλτούρας στην περιοχή… φορέας ελπίδας. Ακόμη και η σκέψη ότι η Ελλάδα θα ήταν κατά κάποιον τρόπο πρόθυμη να θέσει σε κίνδυνο αυτή τη θέση με πονάει».