Περιμένοντας το αποτέλεσμα των αμερικανικών εκλογών, σκέφτομαι ότι η αβεβαιότητα αυτής της τόσο σημαντικής εκλογικής αναμέτρησης συμπυκνώνει τη γενικότερη αβεβαιότητα της εποχής μας: βρισκόμαστε σε μια στιγμή που αντιμετωπίζουμε μεγαλύτερους κινδύνους μπροστά μας, αλλά έχουμε ακόμη την ελπίδα ότι ίσως υπάρχουν περιθώρια για βελτίωση των προοπτικών μας. Με άλλα λόγια, μπορεί τα πράγματα να είναι πολύ δύσκολα, αλλά δεν είμαστε καταδικασμένοι σε αποτυχία. Η αβεβαιότητα που προκαλείται από την πορεία του διεθνούς συστήματος διακυβέρνησης και εμπορίου, από την κλιματική κρίση, τη μαζική μετανάστευση, την επέλαση της τεχνολογίας, τις οικονομικές δυσκολίες, από τις αντικρουόμενες πραγματικότητες στα μέσα ενημέρωσης, στα κοινωνικά δίκτυα και στην πολιτική, αλλά και από την πανδημία, εισχωρεί σε κάθε γωνιά της ύπαρξής μας.
Υπάρχει κάποια αβεβαιότητα πιο σαρωτική απ’ αυτήν που προκαλεί ο κορωνοϊός όταν ουδείς από εμάς γνωρίζει πού θα βρίσκεται σε 10 ημέρες; Στη δική μας περίπτωση, η απότομη αύξηση κρουσμάτων των τελευταίων εβδομάδων μπορεί να ήταν προβλέψιμη, αλλά παραμένει άγνωστη η πορεία μας. Το πρώτο κύμα το αντιμετωπίσαμε επιτυχώς επειδή ελήφθησαν αυστηρά μέτρα όταν τα κρούσματα ήταν ακόμη λίγα, αλλά και επειδή ο αιφνιδιασμός των μέτρων (και ο φόβος των προστίμων, καθώς και οι τρομακτικές ειδήσεις από την Ιταλία και την Ισπανία) είχαν ως αποτέλεσμα την πάνδημη συμμόρφωση σε αυτά.
Σε τούτο το κύμα, τα κρούσματα είναι πολλαπλάσια (και ο κίνδυνος διασποράς πολύ μεγαλύτερος) και επανήλθαν οι γνωστές αδυναμίες μας ως ατόμων αλλά και ως κοινωνίας. Και οι πιο προσεκτικοί πολίτες εκτίθενται στον κίνδυνο λόγω της αδιαφορίας ανεύθυνων συμπολιτών αλλά και όπου εξαρτώμεθα από την οργάνωση του κράτους (όπως τα μέσα μαζικής μεταφοράς).
Ουδείς μπορεί να αισθανθεί ασφαλής. Παρομοίως, χωρίς να γνωρίζουμε πότε θα εξαλειφθεί ο κίνδυνος, ώστε να επανέλθουμε στην προηγούμενη ζωή και στις δραστηριότητες στις οποίες βασιζόταν η οικονομία, δεν μπορούμε να προβλέψουμε σε ποια κατάσταση θα βρίσκεται η χώρα και ο καθένας μας στο τέλος. Λύτρωση θα υπάρξει μόνο όταν βρεθούν εμβόλια και αξιόπιστη θεραπεία. Δεν γνωρίζουμε τα αποτελέσματα των ερευνών που διεξάγονται σήμερα, ενώ ο αριθμός κρουσμάτων και θανάτων επιταχύνεται παντού στη χώρα μας, στην Ευρώπη, παγκοσμίως. Κι όμως, επειδή τα μηνύματα από το μέτωπο της έρευνας είναι θετικά, μπορούμε να ελπίζουμε ότι η πανδημία θα περάσει πριν εξαντληθούν τα εφόδια της κοινωνίας και η υπομονή του καθενός μας. Ισως επανέλθουμε στον κόσμο τον οποίο αναγκαστήκαμε να αφήσουμε χωρίς προειδοποίηση μέσα στο 2020.
Οι σημερινές εκλογές στις ΗΠΑ έχουν λάβει κοσμογονικές διαστάσεις. Η επανεκλογή του Ντόναλντ Τραμπ θα εντείνει τα υπάρχοντα προβλήματα (κάποια τα οποία προϋπήρχαν, άλλα τα οποία ο ίδιος προκάλεσε) στη χώρα του και στον κόσμο. Η εκλογή του Τζο Μπάιντεν δεν θα είναι πανάκεια· πολλά άλλαξαν στην Αμερική και στον κόσμο απ’ όταν ο ίδιος ήταν αντιπρόεδρος του Μπαράκ Ομπάμα, ενώ πολλά προβλήματα προϋπήρχαν της προεδρίας Τραμπ. Το σημαντικό, όμως, είναι ότι μια προεδρία Μπάιντεν θα επαναφέρει τις ΗΠΑ στην τροχιά της συνεργασίας με συμμάχους για την αντιμετώπιση των προκλήσεων που ουδεμία χώρα μπορεί να διαχειριστεί μόνη. Η πολιτική «πρώτα η Αμερική» αποδυνάμωσε αισθητά τις ΗΠΑ στη διεθνή σκηνή, πλήττοντας την αξιοπιστία της χώρας, ενθαρρύνοντας τον αυταρχισμό και την αυθαιρεσία άλλων χωρών, προκαλώντας αναταράξεις στο διεθνές εμπόριο και στην παγκόσμια οικονομία. Κι όμως, υπάρχει ακόμη χρόνος για να βελτιωθούν τα πράγματα. Τα τεράστια κονδύλια που προορίζονται για τη στήριξη της οικονομίας σε όλο τον κόσμο θα βοηθήσουν την προσαρμογή σε νέα μοντέλα εργασίας, διανομής και παραγωγής ενέργειας. Εως και οι προοπτικές του κλίματος μπορεί να βελτιωθούν μέσα από τη διαχείριση των πολλών σημερινών προκλήσεων. Η αβεβαιότητα που προκαλεί η επιθετικότητα της Τουρκίας θα κρατήσει για πολύ, έως ότου η γειτονική μας χώρα επιδιώξει τη δικαιοσύνη στη δική της κοινωνία. Οσο δύσκολο και αν φαίνεται αυτό σήμερα, στο πρόσφατο παρελθόν φάνηκε να αναδύεται μια άλλη Τουρκία, οι εκπρόσωποι της οποίας σήμερα βρίσκονται είτε στη φυλακή, είτε στην εξορία, είτε σιωπούν, είτε δίνουν ακόμη έναν άνισο αγώνα, χωρίς στήριξη από τις ΗΠΑ. Ισως, λοιπόν, μια από τις μεγάλες αβεβαιότητες της εποχής –η πορεία των ΗΠΑ– να λήξει αυτές τις ημέρες, προκαλώντας πολλές θετικές αλλαγές.
Για την Ελλάδα, πέρα από τη δυσβάσταχτη απώλεια ανθρώπων, ο κορωνοϊός δυσχεραίνει την οικονομική ανάκαμψη της χώρας, μεγαλώνει την αγωνία του καθενός μας. Τα κονδύλια από την Ε.Ε. –με την πώληση ευρωπαϊκών ομολόγων για πρώτη φορά– επιτρέπουν να καλλιεργείται η ελπίδα ότι τα μέτρα που λαμβάνονται για τη συντήρηση του πληθυσμού, των επιχειρήσεων και της οικονομίας θα συντελέσουν και σε μια επανάσταση – με ριζικές αλλαγές στη δημόσια διοίκηση, με νέες μορφές εργασίας και διανομής πλούτου. Το εάν αυτές οι κινήσεις θα συμβάλουν σε μεγαλύτερη κοινωνική δικαιοσύνη είναι δικό μας θέμα – ζήτημα πολιτικών επιλογών και συναινέσεων. Ισως η τρομακτική αβεβαιότητα αυτών των ημερών μάς ωθήσει στη σωστή κατεύθυνση. Ισως.
Σε όλα τα μέτωπα, η αβεβαιότητα είναι μεγάλη. Η κατάσταση, όμως, παραμένει όχι μόνο αναστρέψιμη, αλλά και με θετικές προοπτικές.