Από σήμερα το πρωί είμαστε σε lockdown πάλι. Βεβαίως, δεν είναι το ίδιο όπως την άλλη φορά, για πολλούς λόγους. Από πολλές απόψεις, η κατάσταση είναι καλύτερη. Από κάποιες όχι. Μπαίνοντας όμως σε αυτή τη νέα δύσκολη φάση (λες και οι προηγούμενες ήταν εύκολες -αλλά τέλος πάντων) υπάρχουν τέσσερα πράγματα που θα ήθελα να σας ζητήσω να έχετε υπ’ όψιν.
1) Τα πράγματα θα πάνε χειρότερα πριν πάνε καλύτερα. Η Τσεχία, μια χώρα με πληθυσμό παρόμοιο της Ελλάδας, μπήκε σε lockdown στις 22 Οκτωβρίου, όταν τα ημερήσια επιβεβαιωμένα κρούσματα ξεπέρασαν τα 12.000 (με σχεδόν διπλάσια τεστ από αυτά που κάνουμε εδώ). Εχτές η Τσεχία ανακοίνωσε 13.229 νέα κρούσματα και 197 νεκρούς. Ο περιορισμός της διασποράς του ιού στον πληθυσμό είναι δύσκολο πράγμα, και χρονοβόρο. Την πρώτη φορά εμάς μας πήρε 50 ημέρες να την περιορίσουμε αρκετά ώστε να μπορούμε να ανοίξουμε δειλά δειλά. Τώρα ξέρουμε περισσότερα, μπορεί να μην χρειαστεί τόσο, αλλά οι τρεις εβδομάδες που λένε είναι εξαιρετικά φιλόδοξο σενάριο. Και τις αμέσως επόμενες ημέρες η κατάσταση θα είναι πάρα πολύ δύσκολη, και τα νούμερα πάρα πολύ άσχημα.
2) Mια συμβουλή, αν μου επιτρέπετε: σταματήστε να ασχολείστε με το εμβόλιο. Αυτό είναι κάτι που με απασχολεί εδώ και πολύ καιρό. Ο ενθουσιασμός επισήμων, ειδικών και όλων των φίλων μου γιατρών για την παγκόσμια προσπάθεια δημιουργίας εμβολίου κατά του SARS-Cov-2 είναι μεγάλος και μεταδοτικός. Αλλά δημιουργεί προσδοκίες οι οποίες ακόμα και στα πιο φιλόδοξα σενάρια είναι παράλογες. Τον Απρίλιο η πλειοψηφία των Ελλήνων πίστευαν ότι θα έχουμε επανέλθει σε κανονικότητα “μέχρι το Σεπτέμβριο”, εν μέρει επειδή άκουγαν συνέχεια ότι “έρχεται το εμβόλιο” και “ετοιμάζεται το εμβόλιο” και “τόσα δισεκατομμύρια για το εμβόλιο”. Είναι Νοέμβριος και δεν υπάρχει ακόμα εμβόλιο (ούτε και κανονικοτητα), αλλά η αισιοδοξία των ειδικών στο δημόσιο λόγο παραμένει εκκωφαντική. Η Μοντέρνα κάνει το ένα, η Παραδοσιακή κάνει το άλλο, η Πφάιζερ φτιάχνει το καλύτερο επειδή ο αρχηγός της είναι Έλληνας, η Τζονσον και Τζόνσον θα το βάζει στα σαμπουάν. Όχι ακριβώς έτσι, αλλά καταλαβαίνετε τι εννοώ. Διαβάζοντας όσα αφιλτράριστα, ενθουσιώδη γράφονται για το εμβόλιο, μπορεί κανείς να υποθέσει ότι από στιγμή σε στιγμή τσουπ, θα μας τσιμπήσει μια βελόνα και θα είμαστε όλοι ασφαλείς να πάμε να αγκαλιαζόμαστε στα θέατρα. Αυτό που προσπαθούν να πετύχουν ερευνητικά κέντρα και φαρμακευτικές εταιρείες αυτή την εποχή, αυτό το τιτάνιο έργο, όμως, είναι κάτι το πρωτοφανές στην παγκόσμια ιστορία. Ποτέ δεν έχει φτιαχτεί ασφαλές εγκεκριμένο εμβόλιο μέσα σε λιγότερα από τέσσερα χρόνια. Δεν έχει βρεθεί εμβόλιο για κανέναν άλλο από τους γνωστούς κορωνοϊούς. mRNA εμβόλια, σαν αυτά που δοκιμάζουν σήμερα κάποιες από τις εταιρειες, δεν έχουν ξαναφτιαχτεί ποτέ για καμία ασθένεια. Κι όμως, η επένδυση είναι τόσο μεγάλη και η κινητοποίηση τόσο κολοσσιαία, που σχεδόν σίγουρα κάποιες από τις προσπάθειες θα ευδοκιμήσουν και η επιστήμη θα κατορθώσει έναν πρωτοφανή θρίαμβο, ένα θαύμα. Αλλά νομίζω ότι δεν δίνεται αρκετή έμφαση στο “θα”. Το θαύμα δεν έχει συμβεί ακόμα. Δεν ξέρουμε πότε θα επιβεβαιωθεί η ασφάλεια και η αποτελεσματικότητα ενός ή περισσότερων από αυτά τα εμβόλια που δοκιμάζονται τώρα. Και αν και όταν συμβεί αυτό, κάποια στιγμή στο κοντινό μέλλον, δεν έχουμε τελειώσει. Γιατί μετά θα πρέπει να βρεθεί τρόπος να παρασκευαστούν το συντομότερο αρκετές δόσεις για όλο τον πληθυσμό της Γης, κάτι που επίσης δεν έχει ξαναγίνει ποτέ. Και ούτε τότε τελειώσαμε -μετά θα πρέπει να σχεδιαστούν και να λειτουργήσουν άψογα εφοδιαστικές αλυσίδες που θα φέρουν απρόσκοπτα και γρήγορα τις δόσεις αυτές (οι οποίες σε κάποια από τα εμβόλια μπορεί να είναι διπλές, και να χρειάζεται να φυλάσσονται σε ειδικά μηχανήματα στους -80 βαθμούς Κελσίου) σε όλα τα συστήματα υγείας της Γης, τα οποία στη συνέχεια θα πρέπει να φτιάξουν υποδομές για τον ταχύτατο και οργανωμένο εμβολιασμό ολόκληρου του πληθυσμού. Όλα αυτά επίσης δεν έχουν ξαναγίνει ποτέ. Πιέζοντας έναν από τους αισιόδοξους φίλους γιατρούς να τα δούμε ένα ένα ρεαλιστικά, πόσο χρόνο θα πάρουν, τι έχει γίνει, τι μένει ακόμα να γίνει, παραδέχτηκε ότι στην καλύτερη των περιπτώσεων οι ευάλωτες ομάδες και το υγειονομικό προσωπικό στις πλούσιες χώρες του κόσμου μπορεί να αρχίσουν να εμβολιάζονται προς το τέλος της χρονιάς. Του 2021. Οπότε, λέω εγώ, αν μου επιτρέπετε, εσείς οι ειδικοί που έχετε δημόσιο λόγο, τιθασεύστε λίγο τον ενθουσιασμό σας για κάτι πρωτοφανές και σπουδαίο που συμβαίνει στον κλάδο σας, γιατί έτσι δημιουργείτε παράλογες προσδοκίες σε όλους εμάς. Και εσείς, οι υπόλοιποι, μην περιμένετε τη σωτηρία από τα εμβόλια τώρα από στιγμή σε στιγμή. Σας προτείνω, μάλιστα, να μην τα σκέφτεστε καθόλου στον προγραμματισμό που κάνετε για τις ζωές σας και για τις δουλειές σας το επόμενο διάστημα -δεν έχει νόημα. Όταν έρθουν, καλοδεχούμενα θα είναι. Αλλά στο μεταξύ πρέπει κάπως αλλιώς να αντέξουμε.
3) Αν πλήττεστε άμεσα από τα μέτρα και νομίζετε ότι η κυβέρνηση ή κάποιος άλλος στοχοποιεί ειδικά το δικό σας επάγγελμα, σταματήστε. Κανένας δεν μισεί τα εστιατόρια, κανείς δεν πιστεύει ότι τα θέατρα δεν είναι απαραίτητα για μια κοινωνία. Έχουμε πανδημία. Σε όλες τις χώρες του κόσμου προσπαθούν να βρουν τι λειτουργεί και τι όχι. Παρ’ όλες τις συχνές αστοχίες στις προτεραιότητες και την επικοινωνία, δεν φταίνε τόσο οι δοκιμές, οι προτεραιότητες ή τα μέτρα αλλά κάτι άλλο: φταίει το ότι υπάρχει ένα θανατηφόρος μεταδοτικός ιός που κυκλοφορεί πια σχεδόν ανεξέλεγκτα και κολλάει περισσότερο σε κλειστά μέρη όπου συγκεντρώνονται πολλοί άνθρωποι. Αν δουλεύετε εστιατόριο, το να το κρατάτε ανοιχτό στην Ελλάδα σήμερα, με τον αριθμό κρουσμάτων που έχουμε, σημαίνει ότι θα πρέπει κάθε μέρα να βάζετε σε σοβαρό κίνδυνο τον εαυτό σας, τους υπαλλήλους και τους πελάτες σας, μόνο και μόνο για να κάνετε τη δουλειά σας και να ζήσετε. Κανένας δεν δικαιούται να το απαιτεί αυτό από εσάς. Η δουλειά του κράτους και της κοινωνίας μας είναι να βάλουν πλάτη και να σας στηρίξουν μέχρι να είναι ασφαλές να κάνετε τη δουλειά σας.
4) Θα υπάρξουν κι άλλα lockdowns. Ο ιός αυτός δεν εξαφανίζεται. Κυκλοφορεί πια αποχαλινωμένος στις κοινωνίες μας και, από ότι αποδεικνύεται, όσο τον αφήνεις, τόσο γρηγορότερα μεταδίδεται. Αυτό είναι πάρα πολύ δύσκολο να το χωνέψουμε όλοι μας. Όχι μόνο επειδή είναι δύσκολο να υπολογίσει κανείς στ’ αλήθεια τι σημαίνει “εκθετική αύξηση”, αλλά και επειδή όταν μια στρεσογόνα κατάσταση διαρκεί για πολύ καιρό, τείνει να πυροδοτεί άμυνες. Ενίοτε άρνηση. Εξακολουθούν να μου έρχονται προσκλήσεις για εκδηλώσεις την άνοιξη “όταν ελπίζουμε ότι τα πράγματα θα είναι καλύτερα”. Τις προάλλες κάποιος μου είπε ότι προγραμματίζει να πάει στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Τόκιο το καλοκαίρι. Οι ψυχολογικές άμυνες είναι καλό πράγμα, αλλά ενίοτε ξεστρατίζουν στην εθελοτυφλία. Ότι δηλαδή, τι νομίζετε ότι θα αλλάξει μέχρι το καλοκαίρι; Τι θα γίνει; Θα εξατμιστεί ο ιός μαγικά; Με ποιο ξόρκι; Με ποιο θαύμα; Στ’ αλήθεια ρωτάω, γιατί κι εγώ θέλω να το πιστέψω, πάρα πολύ. Εδώ και οκτώ μήνες παρακολουθούμε κάθε μέρα πώς εξαπλώνεται αυτό το πράγμα, πώς πλήττει τις διάφορες χώρες, πού καλπάζει και πού υποχωρεί, πού επιστρέφει και πότε. Καταλάβαμε ότι οι μόνες χώρες του κόσμου που κατόρθωσαν να τον περιορίσουν -ή και να τον εξαφανίσουν-, είναι αυτές που πήραν μέτρα πάρα πολύ νωρίς, κλειδαμπάρωσαν τα σύνορα και επένδυσαν είτε σε λυσσαλέα ιχνηλάτηση των κρουσμάτων τους όταν ήταν ακόμα πολύ λίγα, είτε σε ασφυκτικά lockdowns διάρκειας πολλών μηνών. Εμείς -και οι περισσότερες χώρες του κόσμου- δεν επιλέξαμε τίποτε από αυτά και, εδώ που τα λέμε, υπάρχουν πολύ καλά επιχειρήματα για το γιατί δεν θα μπορούσαμε να τα επιλέξουμε. Αλλά εδώ είμαστε τώρα, με δεκάδες χιλιάδες Έλληνες φορείς του ιού να κυκλοφορούν εκεί έξω, με εκατοντάδες Έλληνες άρρωστους, με δεκάδες να πεθαίνουν κάθε μέρα. Φαίνεται ότι δεν υπάρχει άλλος τρόπος για εμάς. Δεν έχουμε την οργάνωση ή τη βούληση για να κάνουμε αυτά που κάνει η Ταϊβάν ή αυτά που κάνει η Νέα Ζηλανδία. Οι δυνατότητες του κράτους μας και φτάνουν μέχρι το να τα κάνουμε λίγο καλύτερα από τον Τσεχία, το Ισραήλ και την Πορτογαλία. Αυτό σημαίνει ότι θα πηγαίνουμε έτσι, από lockdown σε άνοιγμα και μετά πάλι σε lockdown και πάλι σε άνοιγμα. Σιγά σιγά θα μάθουμε να το κάνουμε καλύτερα. Αλλά έτσι θα μας πάει. Μέχρι να συμβεί το θαύμα.