Οι βαθιές αλλαγές που έφεραν οι επιστήμες στη δομή και στη θέαση του κόσμου δεν μετέβαλαν το ύστατο όπλο ενάντια στην επέλαση ενός νέου ιού, την υγειονομική πρακτική της αυτοαπομόνωσης, που εγκλείει στην ιδιωτική σφαίρα, το γιατρικό. Μοιάζει με την επιστροφή στην αρχή ενός παμπάλαιου κυκλικού χρόνου· όταν οι κοινωνίες έβρισκαν στον αυτοπεριορισμό την παλιά συνθήκη που ταύτιζε την εσωτερική δύναμη με τον ασκητισμό, και πλήρωναν τη σωτηρία με το νόμισμα της ανθρώπινης αντοχής. Μιας αντοχής όχι μόνο υλικού χαρακτήρα, αλλά και πνευματικού, η οποία ενδέχεται, μέσα στις διακλαδώσεις ενός κορμού προστασίας –χωρίς τη εξαντλητική αγωνία του θανάτου ή της οικονομικής καταστροφής– να είναι παραγωγική.
Διότι, ενίοτε, κατά τον εγκλεισμό, δεν χάνεται το κίνητρο της πράξης, δεν διαλύονται όλα μέσα στο χάος, το σκοτάδι, το κενό.
Η πανούκλα διέτρεχε, σαν νήμα, τη ζωή του Ουίλιαμ Σαίξπηρ. Ως βρέφος επέζησε από ένα ξέσπασμα της επιδημίας που αποδεκάτισε μεγάλο μέρος του πληθυσμού της γενέθλιας πόλης, Στράτφορντ-ον-Εϊβον, και ως θεατρικός συγγραφέας και ηθοποιός είδε πολλές φορές τα θέατρα του Λονδίνου να κλείνουν κατά τις περιοδικές σφοδρές επανεμφανίσεις της αρρώστιας. Σύμφωνα με τον Βρετανό ιστορικό και συγγραφέα Ευγένιο Μπερν, κατά τις μακρόσυρτες περιόδους αυτοεγκλεισμού, ο Σαίξπηρ έγραφε. Λέγεται ότι έγραψε τον «Βασιλιά Ληρ» στην επιδημία του 1605-1606, όπως και τον «Μάκβεθ», αλλά και τον «Αντώνιο και Κλεοπάτρα». Σε προηγούμενο κύμα της επιδημίας που σφράγιζε τα θέατρα μεταξύ 1603 και 1604 εκτιμάται ότι έγραψε τα «Τέλος Καλό Ολα Καλά», «Με το Ιδιο Μέτρο», «Οθέλλος». Ούτε εκείνη ήταν η πρώτη φορά που η πανούκλα ερήμωνε το Λονδίνο και έβαζε λουκέτο στις σκηνές. Είχε ξανασυμβεί από τα μέσα του 1592 έως τα μέσα του 1594, περίοδο κατά την οποία ο μέγας δραματουργός θεωρείται ότι συνέγραψε τα έργα, «Η Κωμωδία με Πλάνες», «Ριχάρδος ο Γ΄», «Αγάπης Αγώνας Αγονος», «Ρωμαίος και Ιουλιέτα». Σε αυτό το τελευταίο έργο μάλιστα, η πανούκλα υπεισέρχεται στην πλοκή. Το γράμμα του Ρωμαίου δεν θα φτάσει ποτέ στην Ιουλιέτα, γιατί όπως διηγείται ο πατήρ Ιωάννης, Φραγκισκανός μοναχός, στον πατέρα Λαυρέντιο, «Εβγήκα να ’βρω έναν ξυπόλυτο αδερφό,/ του τάγματός μας, να πηγαίναμε παρέα,/ έναν που εδώ στην πόλη βλέπει τους αρρώστους./ Μόλις τον ήβρα οι επιτηρητές της πόλης,/ υποψιασμένοι πως κι οι δυο ήμαστε σε σπίτι/ που ’τανε μολυσμένο απ’ την κακιάν αρρώστια,/ σφραγίσανε τις πόρτες και δε μας αφήναν/ να βγούμε· κι έτσι εκεί σταμάτησε η πορεία μου» (μετάφραση Βασίλη Ρώτα).
Η επιδημία που έπληξε την Αγγλία το 1665-1666 βρήκε τον Ισαάκ Νεύτωνα φοιτητή στο πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ. Το ίδρυμα κλείνει λόγω του λοιμού και ο Νεύτων, με εμφανή έφεση στη μελέτη και τους ακραίους πειραματισμούς, επιστρέφει στο χωριό όπου γεννήθηκε το Γούλσθορπ, και ρίχνεται με πάθος στην έρευνα. Στη σιωπή της καραντίνας οι καλομελετημένοι κόσμοι των Κέπλερ, Αριστοτέλη, Γαλιλαίου, Καρτέσιου, Οτρεντ, Γουόλις, Βαν Σούτεν τον τροφοδοτούν με μια ανεξάντλητη ενέργεια και η έκρηξη εφευρετικότητας είναι τρομακτική. Θεωρία των χρωμάτων, διωνυμικό θεώρημα, απειροστικός λογισμός. Δίνει στην επιστήμη μια τόσο ισχυρή ώθηση που «οδηγεί τα μοντέρνα μαθηματικά σε επίπεδο υψηλότερο από εκείνο της ελληνικής γεωμετρίας». Για τον Νεύτωνα ήταν δύο χρόνια ακατάπαυστης δημιουργίας, η βάση για τη μετέπειτα μνημειώδη πορεία του, που στη βιβλιογραφία αναφέρονται ως «Anni Mirabiles» (Θαυματουργά Ετη). Ο ίδιος λέει για την περίοδο αυτή: «Ολα έγιναν στα χρόνια της πανούκλας, το 1665 και το 1666. Ηταν η αρχή των ανακαλύψεών μου, η εποχή που ασχολήθηκα περισσότερο από ποτέ με τα Μαθηματικά και τη Φιλοσοφία».
Η ισπανική γρίπη μπορεί να κατέβαλε σωματικά τον Νορβηγό ζωγράφο Εντβαρντ Μουνκ (1863-1944), αλλά δεν έπληξε τον κραυγάζοντα εξπρεσιονισμό του. Μαζί με μερικά ακόμη έργα, παρήγαγε και τη γνωστή «Αυτοπροσωπογραφία με την Ισπανική Γρίπη». Απεικονίζεται να κάθεται σε μια πολυθρόνα δίπλα στο κρεβάτι, με τις πιτζάμες και τη ρόμπα του, η επιτομή της μοναξιάς σε έναν μαστιζόμενο κόσμο. Είναι από τα λίγα αναγνωρίσιμα έργα που εκκολάφθηκαν από μια παγκόσμια πανδημία με 50 εκατ. νεκρούς.
Η δημιουργία, επάγγελμα και πάθος, στην καραντίνα αποφορτίζει καταιγιστικά. Οπως κι αν εκληφθεί, ως ψυχαγωγία ή τελετουργία, ως ευφορία που εξυψώνει πάνω από την αβεβαιότητα και τον φόβο, ως μυθολογική μάχη ενάντια στο κακό, ως συμβάν που καθιστά τον κόσμο νοητό, ανοίγει μια ρωγμή στην ανθρώπινη εμπειρία μέσα από την οποία διακρίνουμε τις ισορροπίες και τις ατραπούς που προϋποθέτει η ιδέα του μέλλοντος.