Τα ξημερώματα της Τρίτης, 13 Οκτωβρίου του 2020, λίγα λεπτά μετά τις έξι, όταν στην υπόλοιπη Αθήνα έβρεχε δυνατά και φύσαγε, στο Νέο Ηράκλειο Αττικής συνέβαινε ένα πολύ διαφορετικό, πολύ πιο έντονο φαινόμενο. Εδώ πρέπει να διευκρινήσουμε ότι το φαινόμενο δεν συνέβη σε ολόκληρο το Νέο Ηράκλειο, ένα δήμο έκτασης σχεδόν 5 τετραγωνικών χιλιομέτρων, με 50.000 κατοίκους, αλλά μόνο σε πολύ λίγες, συγκεκριμένες γειτονιές, σε ένα πολύ μικρό γεωγραφικό χώρο, κάτω από τις γραμμές του ΗΣΑΠ, στους δρόμους γύρω από την οδό Μαρίνου Αντύπα και προς την Καλογρέζα, μέχρι τις παρυφές του Γαλατσίου. Την επόμενη μέρα περπατώντας στην περιοχή έβλεπες τον ένα δρόμο της περιοχής μια χαρά και τον διπλανό ισοπεδωμένο, σαν να έχει πέσει πάνω του βόμβα. Σα να τον έχει τσαλαπατήσει δεινόσαυρος.
Σε αυτές τις γειτονιές μεγάλα δέντρα ξεριζώθηκαν εξ’ ολοκλήρου από το χώμα και κατέρρευσαν πάνω σε μια παιδική χαρά και, παραδίπλα, πάνω στα συρματοπλέγματα ενός γηπέδου μπάσκετ. Κλαδιά, πλακάκια, τζαμαρίες και διαφόρων ειδών αντικείμενα (πλυντήρια, ποδήλατα) εκσφενδονίστηκαν πάνω σε αυτοκίνητα και βιτρίνες και τα κατάστρεψαν. Όλα τα μπαλκόνια που είχαν τέντες έπαψαν να έχουν τέντες -τις είδα να κρέμονται σκισμένες, ή να έχουν εντελώς εξαφανιστεί, άγνωστο πού. Κάγκελα από ταράτσες και καμινάδες ξεκόλλησαν και έπεσαν. Ολόκληρες τσιμεντένιες κολώνες της ΔΕΗ κατέρρευσαν. Είδα ηλιακούς θερμοσίφωνες πεσμένους στο δρόμο, θρυμματισμένους. Σοβάδες και διαλυμένα τούβλα από γκρεμισμένους τοίχους, προσγειωμένα ολόκληρα τετράγωνα παρακάτω. Ένας σκύλος που περνούσε τη βραδιά του στην ταράτσα βρέθηκε -σώος- στην αυλή της απέναντι πολυκατοικίας. Τρεις άνθρωποι τραυματίστηκαν -μια ηλικιωμένη γυναίκα πιο σοβαρά, από τοίχο που κατέρρευσε πάνω της.
Παρ’ όλη την ποικιλία απόκοσμων εικόνων, αυτό που μου έκανε τη μεγαλύτερη εντύπωση στα χαλάσματα ήταν ένας πράσινος πλαστικός κουβάς σφουγγαρίσματος που βρέθηκε σε μια αυλή σπιτιού στο οποίο δεν ανήκε. Κανείς δεν ήξερε από πού είχε έρθει, αλλά το ενδιαφέρον είναι ότι του έλειπε το κάτω μισό -ήταν σκισμένος στα δύο. Πώς γίνεται αυτό; Τι μπορεί να σκίσει έναν κουβά από χοντρό πλαστικό στα δυο σαν χαρτί. Και πού ήταν το άλλο μισό;
Όταν άρχισε το φαινόμενο, βεβαίως, οι περισσότεροι κοιμούνταν. Από τη στιγμή που άρχισε το φαινόμενο, κανείς δεν κοιμόταν. Δεν ήταν μόνο η βουή του μανιασμένου αέρα που τους ξύπνησε -ήταν και ο χαλασμός από κάθε είδους αντικείμενα που ξεκολλούσαν από σπίτια, κήπους και πλατείες και έπεφταν πάνω σε δρόμους, αυτοκίνητα και άλλα σπίτια. Στην αρχή οι ειδικοί υπέθεταν ότι επρόκειτο είτε για έναν μικρό ανεμοστρόβιλο, ή για κάτι που λέγεται “έντονο καθοδικό ρεύμα αέρα”, που επίσης εμφανίζεται πότε πότε σε μεγάλες καταιγίδες. Πλέον θεωρούν ότι πράγματι ήταν ένας μικρός τοπικός ανεμοστρόβιλος, σαν αυτούς που βλέπουμε στις ειδήσεις να διαλύουν σπίτια σε μακρινές, επίπεδες πολιτείες των ΗΠΑ, ή στα παραμύθια. Όπως και να ‘χει, γι’ αυτούς που τον έζησαν έμοιαζε με ένα σπάνιο, πρωτοφανές φαινόμενο, που κανείς από δεν θυμούνταν να έχει ξανασυμβεί.
Μόνο που το φαινόμενο αυτό δεν ήταν πρωτοφανές. Έχει ξανασυμβεί πολλές φορές. Και μάλιστα, συνέβη την ίδια ημέρα σε τουλάχιστον άλλες τρεις περιοχές της Ελλάδας. Στο Νέο Μαρμαρά της Χαλκιδικής όπου, σύμφωνα με την είδηση, πέραν όλων των άλλων “ένα σπίτι μετατοπίστηκε”. Στους Γαργαλιάνους της Μεσσηνίας όπου, λέει, ξερίζωσε ελιές και ισοπέδωσε στάβλους. Στη Νέα Τηρολόη Σερρών. όπου διέλυσε αποθήκες καλαμποκιού και ποιμνιοστάσια με ζώα. Ένα κοινό χαρακτηριστικών όλων των φαινομένων; Σύμφωνα με τις ανταποκρίσεις, όλα ξεκίνησαν τα ξημερώματα, γύρω στις 6. Σχεδόν ταυτόχρονα.
Μετά τη βόλτα μου στο Νέο Ηράκλειο εκείνη την ημέρα, γεμάτος εικόνες, έσπευσα στον υπολογιστή για να γράψω κάτι. Και το πρώτο πράγμα που θέλησα να γράψω ήταν, φυσικά, ένα πύρινο άρθρο για τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής. Ορίστε, θα σας έγραφα, νάτες οι συνέπειες, γλαφυρές. Νάτο το κόστος. Πού θα τα βρούμε τα λεφτά για να περιορίσουμε δραστικά τις εκλύσεις CO2, ρωτάνε; Εκεί όπου βρίσκουμε λεφτά για να πληρώνουμε τέτοιες ζημιές. Αλλάξουμε το κλίμα σε κάτι που δεν έχουμε συνηθίσει και νά, πληρώνουμε τις συνέπειες. Έτοιμο ήταν το άρθρο στο μυαλό μου, ήταν απλά θέμα χρόνου να το πληκτρολογήσω.
Μόνο που υπήρχε ένα μικρό πρόβλημα, μια μικρή λεπτομέρεια, το πράγμα που με φέρνει εδώ, στο εντελώς άλλο θέμα που θέλω να σας γράψω σήμερα: η κλιματική αλλαγή δεν ευθυνόταν για τον ανεμοστρόβιλο στο Νέο Ηράκλειο.
“Δεν έχουμε στοιχεία από πολύ παλιά, αλλά τα τελευταία χρόνια δεν φαίνεται να παρατηρείται κάποια αύξηση στη συχνότητα τέτοιων φαινομένων”, μου είπε ο Κωνσταντίνος Λαγκουβάρδος, ο οποίος είναι μετεωρολόγος και διευθυντής ερευνών στο Εθνικό Αστεροσκοπείο. Πράγματι, ανεμοστρόβιλοι γίνονταν πάντα, και ο λόγος για τον οποίο τα τελευταία χρόνια μοιάζουν να πλήττουν περισσότερες κατοικημένες περιοχές είναι, αφ’ ενός, ότι υπάρχουν όλο και περισσότερες κατοικημένες περιοχές, και επίσης και τα κινητά τηλέφωνα. “Ένας από τους λόγους που σε κάποιους φαίνεται ότι έχουμε περισσότερους ανεμοστρόβιλους, είναι ότι τα τελευταία χρόνια παίρνουμε πολύ περισσότερες φωτογραφίες από τέτοια φαινόμενα”, μου είπε ο κ. Λαγκουβάρδος. Η ανθρωπότητα, προκαλώντας την ταχύτατη υπερθέρμανση του πλανήτη με τις ενεργειακές της ανάγκες και τις διατροφικές της συνήθειες, είναι αρκετά σαφές και κατανοητό ότι φταίει για την αύξηση των δασικών πυρκαγιών, την πλημμυρών και των τροπικών τυφώνων, μεταξύ πολλών άλλων. Αλλά δεν φταίει για τους ανεμοστρόβιλους.
Κι αυτό είναι το θέμα που ήθελα να σας γράψω σήμερα. Κάθε φορά που συμβαίνει κάτι τρομερό και μεγάλο, κάτι πρωτοφανές και τρομακτικό, σπεύδουμε να βρούμε μιαν εξήγηση, κάποια αιτία. Κάποιον ή κάτι που φταίει. Αυτό ήταν το πρώτο μου ένστικτο περπατώντας ανάμεσα στα ξεριζωμένα δέντρα, τα χαλάσματα και τους κατάπληκτους κατοίκους: να βρω τι φταίει, να καταγγείλω κάτι.
Το ίδιο κάνουμε όλοι. Το ίδιο κάνουμε και σήμερα, εν μέσω πανδημίας. Προσπαθούμε να διαχειριστούμε κάτι κοσμοϊστορικά τραγικό, για το οποίο, όμως, αν το καλοσκεφτούμε, δεν φταίει κανείς.
Ο SARS_Cov_2 είναι ένας ιός που προϋπήρχε στις νυχτερίδες και, κάποια στιγμή, με τρόπο που δεν ξέρουμε ακριβώς, πέρασε στους ανθρώπους. Βεβαίως, υπάρχουν λόγοι για τους οποίους και η Covid-19 και άλλες μολυσματικές ασθένειες μας σκοτώνουν. Οι λόγοι αυτοί, όμως, δεν είναι κάποιος που έκανε κάτι, αλλά το ότι είμαστε άνθρωποι. “Οι επιδημίες εκμεταλλεύονται τις πιο σημαντικές και ανεπτυγμένες πτυχές της ανθρώπινης υπόστασής μας”, γράφει ο καθηγητής του Γέηλ Νικόλας Χρηστάκης στο νέο του βιβλίο “Το Βέλος Του Απόλλωνα” το οποίο, παρεμπιπτόντως, σας συστήνω. “Εξελιχθήκαμε να ζούμε σε ομάδες, να έχουμε φίλους, να αγγίζουμε και να αγκαλιάζουμε ο ένας τον άλλο, να θάβουμε και να θρηνούμε τους νεκρούς μας. Αν ζούσαμε σαν ερημίτες, δε θα κινδυνεύαμε από καμία μεταδοτική ασθένεια”. Βεβαίως, μπορεί κάποιος να πει ότι, εφόσον είναι έτσι, μπορούμε να αποδόσουμε ευθύνες σε αυτούς που δεν αντιλαμβάνονται αυτή την πραγματικότητα και δεν παίρνουν τα απαραίτητα μέτρα πρόληψης, ή δεν αντιδρούν εγκαίρως όταν μια επιδημία μολυσματικής ασθένειας, αναπόφευκτα, συμβαίνει. Πράγμα που ασφαλώς δικαιούμαστε να κάνουμε. Αλλά το να κατηγορείς αυτούς που αντιδρούν ή δεν αντιδρούν σε κάτι που συμβαίνει δεν είναι το ίδιο με το να κατηγορείς αυτούς που ευθύνονται γι’ αυτό που συμβαίνει. Το δεύτερο είναι πολύ πηγαίο, έντονο και ψυχολογικά χρήσιμο. Το ότι σε κάποιες περιπτώσεις δεν μπορούμε να το κάνουμε, επειδή για μερικά πράγματα που μας συμβαίνουν δεν ευθύνεται κανένας, είναι κάτι που μας μπερδεύει και μας μπλοκάρει. Δεν ξέρουμε πώς να το διαχειριστούμε.
Αν δεν φταίει κάποιος, αν δεν μπορεί κανείς να απολογηθεί ή να τιμωρηθεί γι’ αυτό που μας συμβαίνει, τότε συμβαίνουν δύο πράγματα: το αξιακό μας σύστημα πάει περίπατο και χάνουμε κάθε ψευδαίσθηση ελέγχου. Τα ανθρώπινα όντα θέλουν να πιστεύουν ότι ο κόσμος υπακούει σε κανόνες και ότι ασκούν κάποιον έλεγχο πάνω στις ζωές τους. Όταν εκλέγεται κάποιος που δεν συμπαθούμε, ή ένας αστυνομικός κάθεται με το γόνατο στο λαιμό ενός ανθρώπου και τον σκοτώνει, ή μια εταιρεία πετάει απόβλητα στο ποτάμι ή μας δίνουν λάθος ρέστα στο περίπτερο, υπάρχει φταίχτης, έχουμε κάποιον απέναντι στον οποίο μπορούμε να θυμώσουμε, να αντιδράσουμε. Όταν όμως πετάγεται ένας από τους εκατοντάδες ιούς που ζουν σε μακρινά ζώα στα ζώα τα οποία τρώμε, ή κατευθείαν σε εμάς, τι να κάνεις; Όταν ανοίγουν οι ουρανοί και σκάει ένας ανεμοστρόβιλος απάνω από το σπίτι σου και σου ξεριζώνει τον ηλιακό θερμοσίφωνα απ’ την ταράτσα και τον πετάει στη τζαμαρία του απέναντι, σε ποιον να θυμώσεις;
Ο τρόπος που ζούμε μας έχει κάνει ευάλωτους σε ένα σωρό προϋπάρχουσες δυνάμεις της φύσης αυτού του πλανήτη. Όσο κι αν παλεύουμε να τον φέρουμε στα μέτρα μας, πτυχές του παραμένουν ατίθασες και ατιθάσευτες. Μέχρι να τις τιθασεύσουμε όλες, θα πρέπει να μάθουμε να ζούμε με τους απροσδόκητους κινδύνους, να μάθουμε λίγο καλύτερα να προετοιμαζόμαστε για το ενδεχόμενο να μας συμβούν -όσο γίνεται- και να διαχειριζόμαστε το ότι μερικές φορές, πράγματι δεν φταίει κανείς, λίγο πιο νηφάλια. Να χωνέψουμε κάτι δύσκολο να χωνευτεί -ότι δεν υπάρχουν σε όλες τις ερωτήσεις ικανοποιητικές απαντήσεις.
Όπως για παράδειγμα: τι να απέγινε ο υπόλοιπος κουβάς;