Αν υπάρχει ένα σίγουρο πράγμα για την πανδημία, είναι το εξής: θα τελειώσει. Κάποια στιγμή στο όχι πάρα πολύ μακρινό μέλλον, θα μπορούμε να περιφερόμαστε στον κόσμο χωρίς να φοβόμαστε το νέο κορωνοϊό. Μπορεί να έχουμε άλλα πράγματα να φοβόμαστε, αλλά αυτός ο συγκεκριμένος κίνδυνος που τώρα έχει αναποδογυρίσει τις ζωές μας κάποια στιγμή θα πάψει να υπάρχει ή, έστω, να είναι υπολογίσιμος. Αυτό είναι σίγουρο.
Αλλά πώς θα μοιάζει αυτό το τέλος; Ποια θα είναι η διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στο πριν και το μετά; Μου κάνει μεγάλη εντύπωση το ότι οι περισσότεροι από εμάς δεν το έχουν σκεφτεί πολύ αυτό. Πρόκειται για τον μεγάλο, παγκόσμιο στόχο. Είναι ίσως η πρώτη φορά στην ιστορία που ολόκληρη η ανθρωπότητα ονειρεύεται το ίδιο πράγμα -γιατί δεν συζητάμε περισσότερο για το πώς θα μοιάζει;
Η αλήθεια είναι ότι πολλοί πράγματι το σκέφτονται αλλά, από ότι διαπιστώνω, έχουν κάπως θολές ή εξιδανικευμένες εικόνες στο μυαλό τους. Κάποιοι φαντάζονται ότι θα υπάρξει κάποια μικρή χρονική περίοδος, μια εβδομάδα, ας πούμε, κάπου τώρα κοντά, στην οποία όλοι οι Έλληνες θα εμβολιαστούν και μετά θα μπορούμε να ανοίξουμε τα πάντα και να κυκλοφορούμε υπέροχοι και ξένοιαστοι. Κάποιοι άλλοι το ‘χουν στο μυαλό τους κάπως σαν συγκεκριμένη ημερομηνία, μια μέρα που θα βγει ο πρωθυπουργός στο παραδοσιακό διάγγελμα και θα μας πει όλο χαρά, “πανδημία τέλος” και μετά θα ανοίξουν όλα και θα γεμίσουν οι σκουπιδοτενεκέδες μάσκες.
Τα πράγματα όμως δεν θα γίνουν καθόλου έτσι. Το τέλος της πανδημίας θα είναι πιο σταδιακό, μπελαλίδικο και περίπλοκο.
Όπως ίσως ξέρετε πια, οι πανδημίες “τελειώνουν” μόνο όταν το παθογόνο δυσκολεύεται να βρει ξενιστές, δηλαδή θύματα. Κι αυτό γίνεται μόνο με την διαβόητη “ανοσία της αγέλης”, όταν δηλαδή ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού έχει ανοσία και δεν μπορεί να μεταφέρει τον ιό σε άλλους. Όπως γράφει ο καθηγητής του Yale Νικόλας Χρηστάκης στο νέο του βιβλίο “Το Βέλος του Απόλλωνα”, με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο η ανθρωπότητα μάλλον θα φτάσει σε αυτό το σημείο κάποια στιγμή το 2022. Είτε με τον ιό να μολύνει δισεκατομμύρια ανθρώπους (και να σκοτώνει πολλά εκατομμύρια στην πορεία), είτε με τον εμβολιασμό μεγάλου ποσοστού του παγκόσμιου πληθυσμού. “Αυτός είναι ο φυσιολογικός τρόπος με τον οποίο, από βιολογικής πλευράς, οι επιδημίες τελειώνουν”, γράφει.
Αυτό όμως δεν είναι απλό πράγμα. Και οι δύο τρόποι έχουν σοβαρά προβλήματα και δυσκολίες -ο πρώτος, μάλιστα, πολύ μεγαλύτερες από τον δεύτερο. Είναι πια κατανοητό ότι η στρατηγική “να αφήσουμε τον ιό να μολύνει όσους νέους και υγιείς γίνεται” δεν λειτουργεί. Οδηγεί σε εκατόμβες νεκρών, φόβο στην κοινωνία, πίεση στο σύστημα υγείας και τελικά και οικονομική ύφεση. Αυτό έχει δοκιμαστεί και σε σοβαρές χώρες που το έκαναν επίτηδες, και σε δυσλειτουργικά κράτη που άφησαν την κατάσταση να ξεφύγει λόγω ανικανότητας ή εθελοτυφλίας.
Το θέμα του εμβολιασμού, από την άλλη, θα είναι και αυτό πολύ πιο πολύπλοκο από ότι φαντάζονται πολλοί. Και μόνο το ότι έχουν παρασκευαστεί τόσο γρήγορα εμβόλια τα οποία είναι πιθανό να είναι ασφαλή και αποτελεσματικά αποτελεί ένα θαύμα, ένα πρωτοφανές στην ιστορία της ανθρωπότητας κατόρθωμα. Από το ότι πιθανότατα θα εγκριθεί η χρήση κάποιων από αυτά κάποια στιγμή στο πολύ κοντινό μέλλον, όμως, μέχρι το να φτάσουμε στον εμβολιασμό ικανού ποσοστού του πληθυσμού για να τελειώσουμε την πανδημία, μεσολαβεί μια απόσταση μεγάλη, με πολλά και δύσκολα εμπόδια.
Πόσα και ποια από τα εμβόλια θα πάρουν έγκριση από τους αρμόδιους οργανισμούς; Πόσο εύκολη θα είναι η παρασκευή, η φύλαξη και η διανομή αυτών που θα εγκριθούν;. Πόσες δόσεις θα μπορούν να παρασκευάζουν οι εταιρείες και τι ποσότητες θα μπορούν να μεταφέρονται με ασφάλεια από τη στιγμή που θα αρχίσει η διανομή; Πόσο γρήγορα; Κάποια από τα εμβόλια που βρίσκονται σε τελικό στάδιο έγκρισης απαιτούν υποδομές συντήρησης εξαιρετικά απαιτητικές και μηχανισμούς παραγωγής και διανομής που δεν υπάρχουν και αυτή τη στιγμή φτιάχνονται και δοκιμάζονται από την αρχή. Κι όταν αρχίσουν να φτάνουν οι πρώτες δόσεις στις πρώτες χώρες (τις τυχερές, τις πλούσιες, στις οποίες ως μέλος της ΕΕ. συγκαταλεγόμαστε κι εμείς), πώς θα στηθεί ο μηχανισμός εμβολιασμού του πληθυσμού; Όλες οι χώρες προετοιμάζονται ήδη, και μάλιστα για κάποιους συγκεκριμένους λόγους (ισχυρό κεντρικό κράτος, μικρότερη εξάρτηση από ετερόκλητες τοπικές δομές, σχετικά μικρός πληθυσμός, αίφνης και μια κάποια καπατσοσύνη σε έκτακτες ψηφιακές ανάγκες) ενδέχεται να είμαστε σε καλύτερη κατάσταση από άλλες ανεπτυγμένες χώρες. Αλλά είναι βέβαιο ότι αυτή η πρωτοφανής, τιτάνια διαδικασία δεν θα γίνει απρόσκοπτα και άψογα παντού. Και, βέβαια, ακόμα κι αν γίνουν όλα οργανωμένα και γρήγορα (κάτι που στην καλύτερη περίπτωση θα πάρει πολλούς μήνες), υπάρχει και το θέμα: ποιος θα εμβολιαστεί πρώτος; Οι οδηγίες που υπάρχουν από την ΕΕ. (μη-δεσμευτικές για τα κράτη-μέλη) έχουν για προτεραιότητα την προστασία των ευάλωτων πληθυσμών και βεβαίως όσων είναι στην πρώτη γραμμή. Με αυτά τα κριτήρια, όμως, οι περισσότεροι πιθανοί superspreaders (νεότεροι, υγιείς, με έντονη κοινωνική ζωή) θα εμβολιαστούν από τους τελευταίους. Πώς λύνεται αυτός ο γρίφος; Και τι θα γίνει με τη μειοψηφία αυτών που θα αρνούνται να εμβολιαστούν, αν είναι αρκετά μεγάλη;
Όλα αυτά είναι θέματα σοβαρά, τα οποία ενδέχεται να κάνουν τη διαδικασία του εμβολιασμού περίπλοκη. Αυτή η κατάσταση θα τραβήξει πολύ, και στην πορεία της θα δούμε και πράγματα που σήμερα ούτε καν μας περνούν από το μυαλό. Τις προάλλες, για παράδειγμα, στέλεχος της Moderna ανακοίνωσε ότι είναι πιθανό οι εμβολιασμένοι, ακόμα και αν δεν νοσούν οι ίδιοι, να μπορούν σε κάποιο βαθμό να μεταδώσουν τον ιό σε άλλους. Σκεφτείτε για λίγο τι θα σημαίνει αυτό για την λειτουργία της κοινωνίας μας.
Το σίγουρο είναι ότι ακόμα κι όταν ξεκινήσουν, σταδιακά, οι εμβολιασμοί στον πλούσιο κόσμο, η ζωή δεν θα ξαναγυρίσει αμέσως στην κανονικότητα. Μέχρι να εμβολιαστούν αρκετοί -κι αυτό θα πάρει πολύ καιρό-, θα πρέπει να συνεχίσουμε να ζούμε με μέτρα, αποστάσεις, μάσκες και ενίοτε και lockdowns. Και ας μην συζητήσουμε καν το τι θα συμβεί στο μεγαλύτερο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού, τις φτωχές χώρες που δεν έχουν ήδη αγοράσει εκατοντάδες εκατομμύρια δόσεις για τους πολίτες τους, όπως οι δικές μας. Οι ανισότητες στην αντιμετώπιση του ιού σε διάφορες περιοχές του πλανήτη ενδέχεται να επεκτείνουν τις συνέπειες του φαινομένου για πολύ μετά το 2022.
Και μετά; Θα έχουμε ξεμπερδέψει μετά; Πόσο συχνά θα πρέπει να ξανακάνουμε το εμβόλιο; Τι θα γίνεται αν χαλαρώσουμε και έχουμε ξανά εξάρσεις και lockdowns; Για πόσο καιρό θα μας ταλαιπωρεί αυτό το πράγμα; Αν και πολλά από αυτά τα ερωτήματα είναι ακόμα αναπάντητα, όσον αφορά τη μελλοντική επιρροή αυτού του ιού στην ανθρωπότητα τα νέα φαίνεται να είναι καλύτερα.
Ο ιός, βέβαια, δεν εξαφανίζεται. Θα ζει ανάμεσά μας για πάντα. Αλλά θα ζει ανάμεσά μας με εντελώς διαφορετικούς όρους. Κάποιοι θεωρούν ότι κάτι αντίστοιχο συνέβη με έναν άλλο κορωνοϊό, τον OC43, που πιστεύεται ότι ήταν η αιτία μιας εξαιρετικά φονικής πανδημίας που ξεκίνησε το 1889 και κράτησε για πολύ καιρό. Ο OC43 σήμερα υπάρχει ακόμα στον κόσμο μας, είναι ευρύτατα διαδεδομένος και το μόνο που μας προκαλεί είναι ένα απλό κρυολόγημα. Από τότε, λέει, είτε μεταλλάχτηκε, είτε συνέβη κάτι άλλο: εξαπλώθηκε τόσο πολύ που σχεδόν όλοι μας τον κολλάμε κάποια στιγμή σε παιδική ηλικία, χωρίς σοβαρές συνέπειες (περίπου όπως συμβαίνει με τα παιδιά που κολλάνε SARS_Cov_2 σήμερα) και στη συνέχεια, όταν τον ξανασυναντάμε αργότερα στη ζωή μας, έχουμε ένα βαθμό ανοσολογικής μνήμης που μας επιτρέπει να τον περνάμε πολύ ήπια. Το ίδιο μπορεί να συμβεί και με τον SARS_Cov_2. Ίσως το πρόβλημα αυτή την εποχή είναι το ότι ένας τέτοιος ιός μας βρήκε άξαφνα χωρίς άμυνες, ανοσολογικά παρθένους. “Με ένα τέτοιο σενάριο είναι πολύ πιθανό να μπει ένα τέλος στην ιστορία του SARS-Cov-2”, γράφει ο Νικόλας Χρηστάκης στο βιβλίο του.
Οπότε αυτός ο κορωνοϊός δεν θα μας σκοτώνει για πάντα. Δεν θα μας σκοτώνει, καν, για πάρα πολλά χρόνια. Ο σκοπός είναι να αντέξουμε το επόμενο, κρίσιμο διάστημα, το οποίο δυστυχώς δεν θα διαρκέσει λίγες εβδομάδες, αλλά πολλούς μήνες, ίσως και ολόκληρο το ’21 -ίσως και ακόμα πιο πολύ. Να συνειδητοποιήσουμε ότι δεν υπάρχει καμία άλλη λύση και ότι πρέπει να κάνουμε ότι χρειάζεται ώστε στο τέλος να έχουμε μείνει όσο περισσότεροι γίνεται, σε όσο καλύτερη κατάσταση είναι εφικτό. Και μετά;
“Η ζωή θα επιστρέψει στους κανονικούς της ρυθμούς”, γράφει ο Χρηστάκης. “Οι επιδημίες πάντα τελειώνουν”.