Στο μικρό δωμάτιο το χειροκρότημα αντήχησε παράταιρα. Περισσότερο σαν κάλεσμα παρά σαν επιβράβευση. Η σοπράνο Ερμονέλα Γιάχο είχε μόλις υποκλιθεί βαθιά, γονατίζοντας συγκινημένη, στη σκηνή της Αίθουσας Σταύρος Νιάρχος της Λυρικής Σκηνής, και το κοινό, εξαιρετικά περιορισμένο λόγω των μέτρων της πανδημίας, την επευφημούσε με όλη τη δύναμή του. Στην οθόνη κυριαρχούσε ένας υπερμεγέθης κόκκινος κύκλος, του αίματος, καθώς η νεαρή γκέισα Τσο-Τσο-Σαν είχε μόλις αφαιρέσει τη ζωή της κάνοντας χαρακίρι, αφού αποχαιρέτησε τον μικρό γιο της, καρπό του έρωτά της με τον Αμερικανό υποπλοίαρχο Πίνκερτον, ο οποίος την έχει εγκαταλείψει. Το τραγικό φινάλε της Μαντάμα Μπατερφλάι δεν είναι λιγότερο σπαρακτικό όταν το παρακολουθεί κανείς στη μαγνητοσκοπημένη παράσταση, στη νέα διαδικτυακή τηλεόραση της Εθνικής Λυρικής Σκηνής (GNO TV). Η αποθέωση της αγάπης και της συντριβής δεν μειώνει τους παλμούς όταν ο καναπές του σπιτιού παίρνει τη θέση του αριθμημένου εισιτηρίου. Η όπερα του Πουτσίνι, κινηματογραφημένη με οκτακάμερο σύστημα τελευταίας τεχνολογίας, ενισχύει την «εσωτερική» ζωή της. Οι εκφράσεις των καλλιτεχνών, λεπτομέρειες στις κινήσεις τους, η φαντασμαγορία των προβολών, που φέρνει στην επιφάνεια όνειρα και εφιάλτες, μεγεθυμένες φιγούρες, χρώματα και σχήματα εξωπραγματικά, πολλαπλασιάζουν τον «ήχο» των συναισθημάτων, τον αντίκτυπο των πράξεων, τη θεατρικότητα των κινήσεων.
Ο θεατής της αίθουσας και ο θεατής της μαγνητοσκοπημένης παράστασης βλέπουν την ίδια και διαφορετική όπερα. Θα είχε ενδιαφέρον, ενδεχομένως, ένας μεταξύ τους διάλογος. Οχι μόνο για τη Λυρική Σκηνή αλλά και για τις θεατρικές παραστάσεις που προβάλλονται διαδικτυακά επί πληρωμή. Πόσο το ίδιο το θέαμα, η δυναμική του, υπαγορεύει την απρόσκοπτη παρακολούθηση από το σπίτι, σε μια εποχή που η πολυδιάσπαση είναι ο κανόνας; Πόσο μας λείπει η αίθουσα, η μέθεξη, η συμμετοχή ή η απόσυρση του καθενός στις σκέψεις του όταν όσα διαδραματίζονται επί σκηνής τον αφήνουν παγερά αδιάφορο; Η πλήξη, εξάλλου, είναι κι αυτή μέρος της διαδικασίας. Δεν είναι πάντα αρνητική· μπορεί να είναι και δημιουργική. Μια «υποχρεωτική» παύση, ανάπαυλα από τη συνεχή κίνηση, στο σκοτάδι μιας αίθουσας, το οποίο σου επιτρέπει να γλιστράς και να επιστρέφεις στη συχνότητα του, όποιου, θεάματος. Η πανδημία –έχει επανειλημμένως επισημανθεί τους τελευταίους μήνες– επιταχύνει τον ψηφιακό μετασχηματισμό στον χώρο του πολιτισμού. Μουσεία, όπερες, θεατρικοί οργανισμοί, κινηματογραφικά φεστιβάλ αναζητούν και βρίσκουν τρόπους επιβίωσης στη νέα αυτή πραγματικότητα.
«Η τέχνη δεν μπορεί να είναι απρόσιτη», λέει στην «Κ» (Κυριακή 29/11, σε ρεπορτάζ του Σάκη Ιωαννίδη) η διευθύντρια ψηφιακού και οπτικοακουστικού τμήματος του Λούβρου, Μέιτι Λαμπάτ. «Το Λούβρο πρέπει να προσφέρει διαδικτυακό περιεχόμενο και ακόμη περισσότερο όταν παραμένει κλειστό».
Στην πρώτη καραντίνα, η ιστοσελίδα του μέτρησε 10 εκατομμύρια επισκέψεις. «Ο γενικός στόχος», τονίζει η κ. Λαμπάτ, «είναι να συνεχίσουμε την αναβάθμιση του ψηφιακού οικοσυστήματος του μουσείου». Η Κάθριν Ντεβίν, επικεφαλής επιχειρηματικής στρατηγικής της Microsoft για βιβλιοθήκες και μουσεία, προσθέτει ότι τα μουσεία μπορούν να δημιουργήσουν νέα έσοδα από τις διαδικτυακές δράσεις τους, καθώς οι παραδοσιακές πηγές (συνδρομές, χορηγίες, κρατικές επιχορηγήσεις, εισιτήρια) αποσταθεροποιούνται λόγω της πανδημίας. Ολα ακόμη είναι άβολα και αμήχανα. Η ίδια η έννοια της εμπειρίας αποσταθεροποιείται. Ο αγώνας και η αγωνία οργανισμών και δημιουργών έχουν ανάγκη τη συμπόρευση με τους θεατές. Τίποτα δεν μετασχηματίζεται χωρίς αλληλεπίδραση. Η δυστοπία της πανδημίας θα αφήσει πίσω της και μια προίκα, εκτός από την οικονομική καταστροφή. Την ευελιξία, προσαρμοστικότητα, έμπνευση, μέσα από την αξιοποίηση και ενίσχυση της τεχνολογίας. Κοινό από όλον τον κόσμο θα έχει τη δυνατότητα να «συνδεθεί» με τη Λυρική Σκηνή ή το Εθνικό Θέατρο ή κάποιο άλλο ελληνικό θεατρικό οργανισμό ή μουσείο. Η μεγαλύτερη έκθεση αυξάνει την ευθύνη και την ευρηματικότητα, επιβάλλει την αρτιότητα των τεχνικών προδιαγραφών, ανοίγει προοπτικές. Η αρωγή του κράτους είναι απαραίτητη. Οσο και του κοινού. Και πού ξέρει κανείς… Μπορεί το χειροκρότημα από τον καναπέ να μην είναι στο άμεσο μέλλον μια αυστηρά προσωπική υπόθεση.