Η ονομαστική μας γιορτή, ετήσιο αντάμωμα με τις πηγές της παράδοσης, μας δείχνει πού βρισκόμαστε σήμερα, μέσα στο πλέγμα της οικογένειας, του επαγγέλματος, της κοινωνίας και του χρόνου. Θυμόμαστε συγγενείς, φίλους και συναδέλφους που κάποτε ήταν πρώτοι να μας ευχηθούν και σήμερα λείπουν, είμαστε ευγνώμονες γι’ αυτούς που έχουμε στη ζωή μας, χαιρόμαστε με την αφορμή να ξανασυνδεθούμε με κάποιον που είχε χαθεί για χρόνια.
Μπορεί να ξεχνάμε ότι τα περισσότερα ονόματα γιορτάζονται την ημέρα του θανάτου (συχνά του μαρτυρίου) του αγίου του οποίου το όνομα φέρουμε, αλλά η χαρά της σύνδεσης με αγαπημένους εμπεριέχει από μόνη της τον πόνο της απώλειας.
Αυτή τη χρονιά, για πρώτη φορά στη δική μου ζωή, η εποχή των εορτών σημαδεύεται όχι μόνο από τον πόνο για όσα χάσαμε ήδη, αλλά και από φόβο για το σήμερα. Εως πέρυσι, όταν κάποιος καλός φίλος δεν τηλεφωνούσε ή δεν έστελνε ευχές, σκεφτόμασταν ή ότι ήταν πολύ απασχολημένος ή ότι οι κύκλοι του χρόνου είχαν χαλαρώσει τον μεταξύ μας δεσμό, όπως είναι φυσικό. Σήμερα ανησυχούμε ότι μπορεί να έχει ασθενήσει.
Οι πολλοί μήνες κάτω από τη βαριά σκιά της πανδημίας μάς αλλάζουν. Ως άτομα, ως κοινωνία. Η μαζική, οικουμενική δοκιμασία φωτίζει διαχωριστικές γραμμές που υπήρχαν σε κάθε χώρα. Αναδεικνύει και μια νέα, αυτή μεταξύ όσων αισθάνονται ευθύνη για τον διπλανό τους και όσων θέτουν τις δικές τους απαιτήσεις, συνήθειες και καχυποψίες πάνω από το ενδεχόμενο αυτές να αποτελούν κίνδυνο για την κοινωνία.
Αυτό το χάσμα το βλέπουμε και σε κοινωνίες που –σύμφωνα με τη θεωρία της «σύγκρουσης των πολιτισμών»– θεωρούσαμε πιο ορθολογικές (πιο «προτεσταντικές») από τη δική μας την ορθόδοξη και πιο «συναισθηματική». Είδαμε, όμως, ότι η συμπεριφορά μας δεν καθορίζεται τόσο από το εάν η επέτειος των γενεθλίων μας είναι πιο σημαντική απ’ ό,τι η ημέρα που η κοινωνία γιορτάζει όλους τους Σπύρους και τις Σπυριδούλες μαζί, αλλά από το εάν το άμεσο περιβάλλον μας μάς δίδαξε να νοιαζόμαστε και για άλλους ή μόνο για τον εαυτό μας.
Η ονομαστική γιορτή, γνωστή σε όλους και όχι μόνο στο στενό περιβάλλον του καθενός, τοποθετεί το άτομο μέσα σε ένα ισχυρό κοινωνικό πλαίσιο, που, όσο οξύμωρο και αν φαίνεται, αισθάνεται την ημέρα ως «δική του». Μπορεί να φέρουμε τα ονόματα των προγόνων μας, ονόματα που τιμούν είτε παππούδες είτε ινδάλματα, αλλά η γιορτή και οι όμορφες ευχές για υγεία και χαρές μάς καθιστούν ιδιαίτερους εκείνη την ημέρα.
Σήμερα που όλοι δοκιμάζονται, που η οικουμένη ζει τον ίδιο εφιάλτη, μπορούμε να δούμε πού είναι χρήσιμες οι παραδόσεις – παραδόσεις που, εξ ορισμού, έχουν αντέξει μέσα από πολλές κρίσεις. Οι ονομαστικές μας γιορτές είναι, όπως όλα, διαφορετικές φέτος. Λιτές. Πιο μοναχικές ίσως. Είναι όμως από μόνες τους ένα δώρο, σταθερό σημείο να δούμε πού βρισκόμαστε σε σχέση με τους άλλους μέσα στο απρόβλεπτο ποτάμι της ζωής.