«Η επιστροφή των αισθήσεων συνοδευόταν με αναμνήσεις…». Είναι μια φράση από το διήγημα του Φίλιππου Φιλίππου «Οι κορυδαλλοί της πλατείας Αμερικής», με το οποίο το Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου εγκαινίασε, πριν από λίγες ημέρες, τα Radio Plays. Δεν υπάρχει, ίσως, καλύτερη σύνοψη της σχέσης ανάμεσα στον λόγο και στη φωνή, ανάμεσα σε ένα έργο και στη ραδιοφωνική απόδοσή του, από τη φράση αυτή· είτε πρόκειται για το κλασικό «Θέατρο στο ραδιόφωνο» είτε για podcast, την ψηφιακή εκδοχή μιας αφήγησης, ρεπορτάζ, συνέντευξης, σχολίου. Τους μήνες της καραντίνας, μαζί με τα livestreaming και διαδικτυακά θεάματα, έχουν πολλαπλασιαστεί και οι ηχητικές «προσκλήσεις» ποικίλου περιεχομένου. Μέσα από την αστυνομική ιστορία του Φ. Φιλίππου, για παράδειγμα, (σκηνοθετημένη από τον Δημήτρη Καταλειφό), η «ακουστική» εξιχνίαση ενός εγκλήματος συνοδεύεται από δεκάδες αναμνήσεις που αφυπνίζονται από «την επιστροφή των αισθήσεων». Οι κόσμοι αναμειγνύονται· ο μυθιστορηματικός με τον πραγματικό· οι ήχοι της πόλης με την πρωτότυπη τζαζ μουσική (του Δημήτρη Τσάκα)· η φύση συμβάλλει κι εκείνη με τα τιτιβίσματα των κορυδαλλών που φωλιάζουν στα κλαδιά.
Η ευκολία με τη ραδιοφωνική, ιντερνετική, αφήγηση είναι ότι μπορεί να σε ακολουθεί σε οποιαδήποτε δραστηριότητα μέσα στη μέρα σου. Μαγειρεύεις και ακούς, περιφέρεσαι για μικροδουλειές και ακούς, περπατάς και ακούς. Συντροφιά εν κινήσει. Κάπως έτσι. Και μαζί «ξεμουδιάζουν» αισθήσεις σε ύπνωση. Κάθε ήχος, κάθε ηχόχρωμα φωνής, είναι και ένα διαφορετικό ταξίδι. Μια διαδρομή στον χρόνο. Ανασύρεις από τη μνήμη την εφηβεία με το «Θέατρο στο ραδιόφωνο», ανασυστήνεις σκηνικά από ραδιοφωνικές σειρές που σε κρατούσαν καθηλωμένη πριν η τηλεόραση πάρει τη θέση τους, «ξαναβλέπεις», έχοντας αφήσει πίσω τις δεκαετίες, κέρδη και ζημίες, με απόσταση, κατανόηση και τρυφερότητα. Ομως δεν πρόκειται για βουτιά στο παρελθόν. Κάθε άλλο. Απλώς η «φωνή» έχει το χάρισμα να δρα σε άλλες περιοχές από την εικόνα. Να ενεργοποιεί διαφορετικές «συνάψεις». Να δίνει το προβάδισμα στο λιγότερο ορατό, που κάποτε διαφεύγει, παραμένει σιωπηλό. Οι ραδιοφωνικές αφηγήσεις έχουν τη δύναμη να δώσουν φωνή στο αόρατο. Οχι όλες και όχι πάντα, αλλά αυτή είναι μια μάλλον αναμενόμενη επισήμανση.
«Οι κορυδαλλοί της πλατείας Αμερικής», μέσα από την ακουστική σύνθεση των ερμηνειών, ασκημένων ηθοποιών, αφήνουν ανοικτό το ενδεχόμενο πολλών διαδρομών, που διασταυρώνονται ή δεν έχουν καμία σχέση μεταξύ τους. Ο κεντρικός ήρωας, δημοσιογράφος Τηλέμαχος Λεοντάρης, προσπαθεί να διαλευκάνει τον φόνο νεαρής γειτόνισσάς του. Στην έρευνά του συμβάλλουν εκούσια ή ακούσια οι ένοικοι της πολυκατοικίας, κάπου στην πλατεία Αμερικής, στριμωγμένοι άνθρωποι σε στριμωγμένα διαμερίσματα, νοικοκυρές, απόστρατοι με οικιακές βοηθούς, συνταξιούχοι, μικρομαγαζάτορες, μετανάστες, Αφρικανοί αστρολόγοι, νοικοκυραίοι αλλά και συμμορίες, μια γειτονιά πολύβουη και πολυεθνική, στην πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα.
Μέσα σε λιγότερο από μία ώρα –η ραδιοφωνική διάρκεια έχει καθοριστικό ρόλο, δεν πρέπει να ξεχειλώνει το, όποιο, έργο– ανοίγουμε «διάλογο» με την κοινωνία. Διαπλεκόμαστε νοητά με πλήθη, παρακολουθούμε με τον τρόπο που εμείς επιλέγουμε, συνσκηνοθετούμε ως ακροατές, συμμετέχουμε, παρεμβαίνουμε, απέχουμε, συναινούμε, αδιαφορούμε. Ενας πλήρης, μικρότερος ή μεγαλύτερος, συναισθηματικός και αισθητηριακός κύκλος.
Η πανδημία και ο εγκλεισμός της καραντίνας έδωσαν στον ήχο ένα κάποιο προβάδισμα ή, τουλάχιστον, του έδωσαν μια σχεδόν ισότιμη θέση με την εικόνα. Επικοινωνούμε μιλώντας με τους άλλους αφού δεν βλεπόμαστε. Τους ακούμε και μας ακούν. Είναι ένα είδος άσκησης, ορισμένες φορές επίπονης, καθώς οι τόνοι ή τα ηχοχρώματα δεν βοηθούν πάντα στην κατανόηση, εξαντλούν αντοχές (ούτως ή άλλως ψαλιδισμένες) και εξαντλούνται από την ανία που προκαλούν. Τα podcasts, τα Radio Plays, το θέατρο στο ραδιόφωνο θα μπορούσαν να είναι και μια καλή παιδευτική διαδικασία. Εχουν τη δυνατότητα να εμπλουτίζουν και να συγκροτούν τον προφορικό λόγο, να οργανώνουν τη σκέψη χωρίς να την περιορίζουν. Η φωνή δεν είναι ασώματη.
Σε αυτούς τους ερημωμένους από παρουσίες καιρούς μπορεί να περιβάλει, να «αγκαλιάσει», να προσφέρει θαλπωρή. Μήπως η φωνή έχει τα δικά της χέρια;