Το τελευταίο κείμενο της χρονιάς είναι έκφραση απολογισμού και ελπίδας. Καθώς ολοκληρώνω τον ενδέκατο χρόνο τακτικής αρθρογραφίας στην «Κ» (πώς περνάει ο χρόνος!) συναρμολογώ θραύσματα μιας ταραχώδους δεκαετίας όπως προκύπτουν από τους ετήσιους αυτούς απολογισμούς μου.
2010: «Η κρίση που περνάει η χώρα είναι πρόσφατη, αλλά δεν ισχύει το ίδιο με τη βία και την αταξία: αυτές μας συνοδεύουν εδώ και χρόνια. Η δεκαετία που κλείνει απλώς αναπαρήγαγε πρακτικές που αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της εθνικής κουλτούρας από τη Μεταπολίτευση και μετά. Οταν όμως η αταξία γίνεται κανόνας, τότε η τάξη αποτελεί παράβαση. Ανάπτυξη κάτω από τέτοιες συνθήκες δεν επιτυγχάνεται. Στο σημείο αυτό συναντούμε ως χώρα την αυγή της νέας δεκαετίας» («Βία και αταξία»).
2011: «Επιστημονικές μελέτες δείχνουν πως η ανάπτυξη εδράζεται πάνω στη δυνατότητα μιας κοινωνίας να δρα συλλογικά. Προτείνω μια υπόθεση εργασίας που συνδέει την τάση αυτή με την εμπειρία της προσφυγιάς. Είναι πιθανό πως η επανεκκίνηση από κοινές μηδενικές βάσεις μέσα σε συνθήκες σχετικής οργάνωσης παρήγαγε μιαν έφεση προς τη συλλογική δράση, η οποία κατόρθωσε να επιβιώσει» («Ο Βορράς δείχνει τον δρόμο»).
2012: «Στο όνομα της αποφυγής λήψης δύσκολων αποφάσεων σήμερα προκρίνουμε δήθεν αλλαγές, υποθηκεύοντας το αύριο. Οταν φθάσει η στιγμή του λογαριασμού, όταν βουλιάξουμε, θα ρίχνουμε τις ευθύνες πάνω σε κάποιους φανταστικούς εχθρούς και θα τσακωνόμαστε μεταξύ μας. Σας θυμίζει τίποτα;» («Αλλάζουμε ή βουλιάζουμε;»).
2013: «Τα στοιχεία δεν επιβεβαιώνουν την υπόθεση της κατάρρευσης του πολιτεύματος. Η δημοκρατία επιβίωσε τόσο στην Ανατολική Ευρώπη όσο και στη Λατινική Αμερική, χώρες όπου, αντίθετα με την Ελλάδα, οι δημοκρατικοί θεσμοί ήταν είτε πολύ πρόσφατοι είτε θεμελιώθηκαν ταυτόχρονα με την εισαγωγή των οικονομικών μεταρρυθμίσεων. Το ίδιο όμως ισχύει και ως προς την αναστροφή του μεταρρυθμιστικού προγράμματος: πρόκειται για σπάνιο γεγονός» («Διασχίζοντας την κοιλάδα της μετάβασης»).
2014: «Δύσκολα μπορεί κάποιος να διακρίνει ευχάριστες οικονομικές επιπτώσεις σε μια πιθανή επιστροφή της δραχμής. Για τους ξένους εκείνους που μας παροτρύνουν να πηδήσουμε στο κενό, το κόστος είναι ανύπαρκτο. Για εμάς, αντιθέτως, η άγνοια είναι εγκληματική» («Τι θα συμβεί αν…»).
2015: «Η έλευση του ΣΥΡΙΖΑ ισοδυναμούσε με τη βουτιά στο άγνωστο. Το 2015 υπήρξε η χρονιά που έπεσαν οι μάσκες και αποδείχθηκε πανηγυρικά πως το αφήγημα αυτό δεν ήταν τίποτα παραπάνω από ένα φύλλο συκής, που επέτρεψε σε μια ομάδα πολιτικών να χρησιμοποιήσουν την κρίση για να αδράξουν την εξουσία». («Ενα χρόνο μετά…»).
2016: «Η ελληνική κοινωνία δεν φαίνεται να έχει ακόμη ξεπεράσει τον εθισμό της στην αποφυγή της σκληρής αλήθειας. Προτιμά συνήθως τη συνεχή αναβολή των δύσκολων αποφάσεων, που χειροτερεύουν το πρόβλημα, από τις άμεσες και οδυνηρές επιλογές που μπορούν να προσφέρουν λύσεις» («Το σύνδρομο της ρόδας»).
2017: «Ως κάτοικος του κέντρου της Αθήνας όταν βρίσκομαι στην Ελλάδα και ως φανατικός οπαδός του περπατήματος, αναγκαστικά αφουγκράζομαι τις μικρές και μεγαλύτερες αλλαγές που συμβαίνουν γύρω μου. Διαπιστώνω, λοιπόν, πως μετά μια δεκαετία απαξίωσης και παρακμής, το κέντρο της πόλης διαβαίνει το κατώφλι μιας νέας εποχής» («Μια νέα εποχή»).
2018: «Η πιο αυτονόητη ευχή δεν μπορεί παρά να είναι η ταχύτερη και κυρίως ομαλότερη αποχώρηση του ΣΥΡΙΖΑ από την εξουσία. Ακόμη και αν δεχθούμε πως υπήρξε μια αναπόφευκτη συνέπεια της κρίσης και ενδεχομένως μια αναγκαία πολιτική εμπειρία, είναι προφανές πως η ζημιά που προκάλεσε (και συνεχίζει) έχει εδώ και καιρό ξεπεράσει το παιδαγωγικό κυρίως κέρδος που πρόσφερε» («Πολιτικό ευχολόγιο 2019»).
2019: «Η κοινωνία επιδεικνύει μια διάθεση επιβράβευσης των τολμηρών και ρηξικέλευθων πρωτοβουλιών. Αυτή είναι η μεγαλύτερη προίκα του Κυριάκου Μητσοτάκη, καθώς του επιτρέπει να προχωρήσει σε αλλαγές που πριν από την κρίση φάνταζαν αδύνατες. Αλλά μπορεί να λειτουργήσει και ως βόμβα, καθώς δύσκολα θα του συγχωρεθούν ο δισταγμός και η υποχώρηση» («Η παρακαταθήκη μιας οδυνηρής δεκαετίας»).
* Ο κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης, κάτοχος της έδρας Gladstone στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.