Γέννησε πολλές έννοιες και συνεπώς πολλές λέξεις η κρίση του κορωνοϊού. Ετσι γίνεται πάντα. Καινούργια κατάσταση, καινούργια καθήκοντα –που ’λεγε ο Ν. Ζαχαριάδης–, και το βασικότερο καθήκον των στοχαστών παγκοσμίως είναι να περιγράψουν τις νέες καταστάσεις που δημιούργησε η εξάπλωση του θανατηφόρου ιού.
Σε αυτόν τον γεωγραφικό χώρο, είτε επειδή διασταυρώνονται πολλοί πολιτισμοί είτε γιατί οι κάτοικοί του αναγκάζονταν να γίνουν υπερτοπικοί έμποροι και συνεπώς ταξιδιώτες, δεν είχαμε ποτέ πρόβλημα. Από αρχαιοτάτων χρόνων ακολουθούσαμε τη συμβουλή του Ανατόλ Φρανς: «Αν κάτι έχει ειπωθεί και έχει ειπωθεί καλά, μην έχεις ενδοιασμούς. Πάρ’ το και αντίγραψέ το». Ετσι «Ο μύθος διαδοχής, που αποτελεί τη σπονδυλική στήλη της ησιόδειας Θεογονίας, προέρχεται από την Ανατολή. (…) Η ανατολική επίδραση φαίνεται επίσης στα έργα του υλικού πολιτισμού, κατά τον 8ο και τον πρώιμο 7ο αιώνα. (…) Η επίδραση της Ανατολής υπήρξε εμφανής και στην αρχιτεκτονική. Οι μεγάλοι κτιστοί βωμοί για μεγαλοπρεπείς θυσίες αντλούσαν από ανατολικά πρότυπα. (…) Για να δηλωθεί η σημασία του ανατολικού στοιχείου στην αναγέννηση της ελληνικής τέχνης και τεχνικής, η περίοδος του 8ου και του 7ου αιώνα ονομάζεται από τους αρχαιολόγους και τους ιστορικούς της τέχνης “ανατολίζουσα”», γράφουν οι Δ. Ι. Κυρτάτας και Σπ. Ι. Ράγκος στο «Η Ελληνική Αρχαιότητα: Πόλεμος – Πολιτική – Πολιτισμός» (εκδ. Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών). Εκείνη την εποχή η Ανατολή ήταν κάτι σαν τη σημερινή Δύση: παραγωγός πολιτισμού τον οποίο οι Ελληνες ρουφούσαν με εξαιρετική αποτελεσματικότητα και προπαντός χωρίς ενοχές.
Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και με τις λέξεις. Κάποιες –όπως ο «Βαρδιάνος» του Παπαδιαμάντη και το «σερφάρω» της νέας εποχής– ελληνοποιήθηκαν επιτυχώς, κάποιες άλλες όπως η «τηλεομοιοτυπία» (fax) έσβησαν, ο Decartes κράτησε ως Καρτέσιος (ίσως επειδή χρειαζόμαστε το επίθετο «καρτεσιανός»), αλλά ο Σαιξπείρος πήγε άπατος. Η γλώσσα δημιουργεί τη δική της «αυθόρμητη τάξη» και οι από καθέδρας ελληνοποιήσεις σπανίως φτούρησαν. Απλώς κάποιες είναι θαυμαστές για τη «γραφειοκρατική» τους επιμέλεια: ο Victor Hugo είχε γίνει «Νικηφόρος Ούγος» και ο Shakespeare «Εγχέσπαλος» εκ του «πάλλω» (shake) και «έγχος» (spear). Να σημειώσουμε εδώ ότι ενώ η «καθέδρα» είναι ελληνική λέξη, η «από καθέδρας» (ex cathedra) είναι λατινική έκφραση που ξεκίνησε από το αλάθητο του Πάπα. Η ελληνορθόδοξη παράδοση ήταν πιο δημοκρατική. Δεν είχε θέσφατα ανθρώπων. Να σημειώσουμε επίσης ότι υπάρχουν επαρκείς και καλές ελληνοποιήσεις λέξεων που περνούν κάτω από τα ραντάρ της δημοσιότητας και είναι άδικο να χαθούν. Αναρωτιόμασταν τις προάλλες (6.12.2020) πώς μπορεί να μεταφραστεί το «voiceover», αλλά όπως με πληροφόρησε η αναγνώστρια κ. Αλεξάνδρα Αγγελάκη, «“επινοήσαμε” στη Μεταφραστική Υπηρεσία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, εδώ και χρόνια, τον όρο “επιγλώττιση”».
Το πρόβλημα είναι πως ενώ η παγκόσμια γνώση προχωράει, φτιάχνει καινούργιες έννοιες και λέξεις για να περιγράψει αυτό που ζούμε (π.χ. «doomscrolling» και «doomsurfing», που είναι η ηλεκτρονική περιήγηση σε ειδήσεις καταστροφών), στην Ελλάδα ασχολούμαστε –ίσως ως επαρχιώτες της παγκοσμιότητας– με το πώς μεταφράζεται ορθώς το click away, μια έκφραση που οσονούπω θα εξαφανιστεί, αφού με το τέλος της πανδημίας δεν θα υπάρχει λόγος διατήρησης αυτής της πρακτικής.