Ο τίτλος του σημειώματος προέρχεται από πασίγνωστη μελέτη του φημισμένου Αμερικανού ιστορικού Βίκτορ-Ντέιβις Χάνσον, που στη γλώσσα μας είχε κυκλοφορήσει το 1999 (εκδ. Κάκτος). Εκεί, ο Χάνσον μιλούσε για την καταστροφή των κλασικών σπουδών στα αμερικανικά πανεπιστήμια αλλά και για την απώλεια, εξαιτίας αυτού, ενός κοινού ανθρωπιστικού ιδεώδους. Αυτό το «κοινό ανθρωπιστικό ιδεώδες» σήμερα αμφισβητείται με ακόμα μεγαλύτερη σφοδρότητα. Η πρόσφατη απαγόρευση της διδασκαλίας της «Οδύσσειας», αυτή τη φορά σε αμερικανικά σχολεία, ως κειμένου «σεξιστικού και ρατσιστικού», δείχνει ένα επικίνδυνο άκρο. Και μια τεράστια ανοησία.
Κατ’ αρχήν, το ερώτημα δεν είναι αν κλασικοί ογκόλιθοι της τέχνης βρίθουν από σχήματα που σήμερα κρίνονται μέσα από ένα άλλο πρίσμα. Προφανώς και ισχύει κάτι τέτοιο, καθώς κάθε ανθρώπινη δημιουργία αντανακλά το πνεύμα της εποχής της. Και τα έργα αυτά έγιναν σε εποχές σκοτεινές. Το πόσο ρευστά είναι αυτά τα θέματα φαίνεται και από το γεγονός ότι ακόμα και ένας Τζόζεφ Κόνραντ, ο οποίος προσπάθησε να αναδείξει την κτηνωδία της Ευρώπης στην κεντρική Αφρική, κρίθηκε από σύγχρονους Αφρικανούς συγγραφείς περιωπής ως ένας μυθιστοριογράφος ο οποίος «εκφράζει έναν σοβινισμό». Σύμφωνα με αυτή την αντίληψη, ο Κόνραντ δεν είχε συνείδηση ότι έφερε μέσα του έναν συλλογικό σοβινισμό (ή ρατσισμό ή σεξισμό κτλ.). Πόσο δε μάλλον ο Ομηρος. Ειδικά ο Οδυσσέας του, για να μην ξεχνιόμαστε, υπήρξε «πολυμήχανος»: ευφημισμός που μάλλον αποκρύπτει πως, π.χ., συχνά έλεγε ψέματα και κατέφευγε σε ύπουλα τεχνάσματα για να πετύχει τους σκοπούς του, ότι δεν ήταν ο πιο καθαρός τύπος του κόσμου. Σίγουρα δεν ήταν ένας άγιος. Και ευτυχώς γι’ αυτό. Τα κλασικά κείμενα, ωστόσο, απέχουν έτη φωτός από αγιοποιήσεις και απλοϊκά σχήματα.
Οποιος τα προσεγγίζει με τέτοια διάθεση, δεν κάνει μικρότερη ζημιά από τους αυτόκλητους λογοκριτές: τα αφυδατώνει και τα καθιστά μαυσωλεία. Το κλασικό έργο, όμως, επιδεικνύει μιαν αντοχή στον χρόνο μοναδική και, κυρίως, έχει την ικανότητα να μεταμορφώνεται, σαν ζωντανός οργανισμός που είναι, φωτίζοντας εποχές μακριά από εκείνες στις οποίες γράφηκε ή και να φωτίζεται το ίδιο από μιαν άλλη εποχή.
Δεν υπάρχει τίποτα κακό στο να ειπωθεί, στο πλαίσιο της διδασκαλίας, σχολικής ή πανεπιστημιακής, πως ένας Ομηρος ή ένας Σαίξπηρ περιλαμβάνουν εκφράσεις, χαρακτήρες, σχήματα που με τη σημερινή ματιά μας μοιάζουν, ως προς το ιδεολογικό τους υπόβαθρο, αμφίσημα. Ας κρίνει η κάθε μαθήτρια ή ο κάθε φοιτητής από εκεί και πέρα. Το ολέθριο, το μικρονοϊκό, το βλακώδες έγκειται στην απαγόρευση, στη λογοκρισία. Οση ζημιά κι αν κάνουν οι επαγγελματίες «ευαίσθητοι», η οικουμενικότητα του Ομήρου δεν κάμπτεται από τις μόδες που έρχονται και παρέρχονται.