Από το μακρινό 1975, βλέπω το «σαλόνι» στο περιοδικό Time με τον παγκόσμιο χάρτη μοιρασμένο σε «κόσμους». Ο Πρώτος Κόσμος, στον οποίον ανήκε σύμφωνα με τον χάρτη και η Ελλάδα, ήταν η ανεπτυγμένη Δύση.
Στην καρδιά, τότε, του Ψυχρού Πολέμου, οι διαχωριστικές τομές είχαν νόημα ή έστω γίνονταν αμέσως αντιληπτές και αποδεκτές ως ένα μέτρο κατανόησης ενός κόσμου που άλλαζε. Αλλαζε φυσικά, αλλά για τα δικά μας μάτια, με το βλέμμα δηλαδή του 2021, ήταν ένας κόσμος σταθερός και σχεδόν προβλέψιμος. Ωστόσο, ο Ψυχρός Πόλεμος άφησε τις παρακαταθήκες των διαχωριστικών τομών και τις θυμηθήκαμε καθώς το σύμβολο του Πρώτου Κόσμου, οι ΗΠΑ, εκδήλωσε φαινόμενα «τριτοκοσμικά» μέσα στο ίδιο το Καπιτώλιο. Ο Τρίτος Κόσμος έχει μείνει ως συνώνυμο της καθυστέρησης και ο Δεύτερος Κόσμος, που μοιάζει πάντα «ριγμένος» από πλευράς δημοσιότητας, αλλάζει τα όριά του και αυτός ανάλογα με τα μοντέλα. Παρότι ο γενικός κανόνας μοιάζει εξόχως παρωχημένος, οι βασικές αρχές του ακολουθούνται στην καθημερινή επικοινωνία. Αν και η πραγματικότητα έχει μεταβληθεί και νέες ιεραρχήσεις έχουν επιβληθεί, έννοιες όπως η «ανεπτυγμένη Δύση» και ο «καθυστερημένος Τρίτος Κόσμος» επιβιώνουν ως χρήσιμες αν και εξαιρετικά στερεότυπες και συχνά παραπλανητικές.
Ο άλλοτε Πρώτος Κόσμος ήταν ταυτόσημος με την έννοια της δημοκρατίας και της ανοικτής κοινωνίας. Και παρότι είναι στον Πρώτο Κόσμο που συναντάμε ακόμη τις συνθήκες ελευθερίας, εκεί είναι επίσης που βλέπουμε τις νησίδες της ανορθολογικής κατάλυσης των αξιών με τις οποίες ταυτίστηκε η Δύση. Ο εικοστός πρώτος αιώνας θα αφήσει σταδιακά πίσω, ως ατελέσφορες, τις έννοιες που κληρονόμησε από τον εικοστό, και θα αναπροσαρμόσει τον γεωπολιτικό χάρτη της ανάπτυξης, της ελευθερίας και της κινητικότητας με γνώμονα τις αναδυόμενες, πολύμορφες και αντιφατικές κοινωνίες.
Οι αντίρροπες δυνάμεις της δημοκρατίας και των εχθρών της είναι η νέα πραγματικότητα που απελευθερώνει χώρο για τις κοινωνίες-μωσαϊκό, που φαίνεται περισσότερο παρά ποτέ να καθορίζουν την κοινωνική συνθήκη του αιώνα μας. Η ευκρινής κοινωνική διαστρωμάτωση, η κλίμακα της κοινωνικής ανόδου, το τρίπτυχο εργασία-δικαίωμα-υποχρέωση, η σχέση με τις αξίες της ανθρωπιστικής παιδείας και ο ευρύτερος στόχος της ενσωμάτωσης μεγάλων κοινωνικών ομάδων στο σύστημα είναι όψεις ενός κόσμου που ανήκει στο παρελθόν.
Ο Πρώτος Κόσμος θα μας δίνει ολοένα και πιο συχνά τις δικές του εκδοχές της «τριτοκοσμικής» πραγματικότητας.